Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de knop omzetten.

Het cliché

Je held ontmoet iemand die een bepaalde wijsheid deelt, of er gebeurt een keer iets heftigs zoals een overlijden en Held is in staat om in een keer de knop om te zetten. Waar die eerst nog twijfelde, of bepaalde angsten had, geeft deze gebeurtenis de kracht om dat allemaal op te lossen en het avontuur aan te gaan of gewoon een lang en gelukkig leven te leiden.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché slaat een heel belangrijk verhaalelement helemaal over:  de comfortzone uitstappen. Dat is dat moment waarop het personage een nieuw avontuur of uitdaging aangaat. Maar, heel belangrijk: daar ook bedenkingen bij heeft. Uiteindelijk moet je personage zich over deze eerste bedenkingen heen zetten, maar als het niet even aarzelt, dan is er een gebrek aan spanning in je verhaal. Als je held alles met twee vingers in de neus voor elkaar krijgt, is het verhaal voorspelbaar en je held niet een waarmee je lezer zich kan identificeren.

De oorzaak van het cliché: verwarring met ‘roer omgooien’

‘Een knop omzetten’ en ‘het roer omgooien’ hebben ten behoeve van deze uitleg een belangrijk nuanceverschil. De eerste gaat uit van het idee: ‘Dat doe ik in een keer en dat lukt in een keer.’ De tweede zegt: ‘Ik beslis van het een op het andere moment dat ik iets heel anders ga doen, al weet ik wel dat het hard werken is om dat voor elkaar te krijgen, of zelfs maar vol te houden.’

Je kan dus gerust een gebeurtenis in een verhaal verwerken waardoor dat ineens radicaal anders wordt ingevuld, maar de truc is om niet te vergeten dat er binnen die veranderingen nog altijd momenten van twijfels en worstelingen moeten voorkomen.

Het cliché fiksen: zelfreflectie van het personage

Een manier om ervoor te zorgen dat je personage nooit zomaar een knop omzet, is door het te laten terugkijken en nadenken om waarom het niet eerder actie heeft ondernomen. En het daar dan de nodige kriebels van te geven.
Een voorbeeld: “waarom heb je niet eerder de boel de boel gelaten en die wereldreis gemaakt?”
“Ik dacht dat ik niet genoeg geld zou hebben als ik terug zou komen.”
“Met dat royale salaris van jou? Terwijl je gaat backpacken? Zou het misschien kunnen dat je materialistischer of luxer bent ingesteld dan je zelf zou denken of willen?”
“Misschien.”
“Dat verandert niet zomaar als je terugkomt, hoor. Je bent de Verheven Backpacker niet.”
Dan mag je personage nog steeds op wereldreis vertrekken, maar het moet wel even verwachtingen bijstellen of ergens wat vaker over nadenken.
Dat is vaak al voldoende. Je held hoeft niet eerst nog een half jaar naar de psycholoog om een trauma bloot te leggen of te verwerken. Als dat proces van ‘radicaal iets anders’ maar iets van bedenkingen of aarzelingen met zich meebrengt.

Overigens hoef je dit niet per se letterlijk in een scène te verwerken. Dat kan zelfs overkomen als slechte expositie. Maar zorg ervoor dat die aarzelingen er wel zijn.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Vraag jezelf af of datgene waardoor je personage dat aha-moment krijgt, wel in je plot past. Als je personage bijvoorbeeld geen wijze bekenden om zich heen heeft, kan het als een deus ex machina overkomen als er plotseling een wijze in diens leven verschijnt.
• Wat deze aanleiding ook gegeven heeft, zorg dat de grote verandering, niet te krachtig is. “Denk eraan, Koen, weet je nog wat de Wijze zei? Schouders eronder en door!”

Laat je personage in dit proces ook gewoon even in de put zitten.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door elnaz asadi verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de minderheidsheld.

Het cliché

Je held is in een bepaalde minderheid, waardoor het anders is. Wat betreft seksuele oriëntatie, religie of ras. Of die heeft bijvoorbeeld een handicap, ADHD, een angststoornis of autisme. De schrijver wil laten zien hoe die beleving is ten opzichte van de ‘meerderheidsheld,’ en slaat daarin door. De held krijgt de heldenstatus enkel en alleen omdat die anders is, niet omdat die heldhaftige karaktertrekken of een groeiproces laat zien. Meestal draagt deze held met diens diversiteit wel een thema of een boodschap uit, maar die is dan zo geforceerd of overdreven groot in opzet of uitwerking dat het storend wordt. 

Een voorbeeld van dit cliché

Een van je thema’s is feminisme en je heldin is een lesbienne. De schrijver kan haar die seksuele oriëntatie hebben gegeven om te kunnen zeggen: mannen zijn zo overbodig, dat mijn hoofdpersoon hen niet nodig heeft om het beste uit zichzelf te halen. Ze vindt alle mannen ook vreselijk en zelfs op seksueel gebied zijn de niet interessant voor haar. Leve de vrouw!
En omdat Heldin een voorvechter is van vrouwen is het feit dat ze een (lesbische) vrouw is, genoeg om haar te bewonderen. Volgens deze schrijver dan, want zo werkt het niet. Deze heldin is niets meer dan een doorgeslagen trope.

Waarom stoort dit cliché zo?

Een held moet zijn strepen verdienen. Iedere held heeft iets om voor te vechten. Als je een minderheidspersonage laat strijden voor een betere positie van de gemeenschap waar die toebehoort, kan dat een mooi verhaal opleveren. Ook als er geen sprake is van een conflict in de zin van dat er actief voor iets gestreden moet worden. Het kan ook betekenen: de uitdagingen die het met zich meebrengt om bij een minderheid te horen. Juist omdat het thema of het conflict bij de held staat.
Maar bij dit cliché is dat conflict te globaal. In ons voorbeeld is ‘de man’ het probleem. Oké, dus ook de vader van de heldin? En de vriendelijke marktkoopman?
“Nee, maar mannen hebben te veel macht over of in vergelijking met vrouwen.”
Waaraan merkt Heldin dat in haar eigen leven?
“Dat komt steeds op het nieuws.”

Kortom: dit cliché stoort omdat het een probleem benoemt, maar datzelfde probleem komt nooit daadwerkelijk aan bod in het ‘echte’ leven van je hoofdpersonage. De heldenstatus wordt daarmee te makkelijk uitgereikt.

Het cliché fiksen: maak het conflict concreet

Het conflict concreet maken houdt twee dingen in:

• Zorg dat je personage ergens concreet last van heeft.
  Dus niet van ‘de man in een hogere positie’, maar een mannelijke leidinggevende die haar continu afblaft omdat ze een vrouw is.
• Zorg ervoor dat de acties die je personage onderneemt ook effect hebben op het plot.
  Dus laat haar liever niet demonstreren voor vrouwenrechten, als dat betekent dat die hork op kantoor nog steeds kan blijven waar hij zit. Laat haar liever met andere dames op kantoor een gezamenlijk plan maken om die misselijke vent te laten ontslaan.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Noteer in je opschrijfboekje wat er zou veranderen aan het verhaal als je personage niet tot de minderheid behoort. Dat helpt je scherp te krijgen wat de heldenreis van je personage is ómdat het tot die minderheid behoort en in hoeverre dat gegeven een heel conflict kan dragen.
• Schrijf zo nu en dan ook een scène waarin het minderheidskenmerk van je personage niet op de voorgrond staat. Als het bij vrienden is, bijvoorbeeld. Je minderheidsheld mag niet alleen maar bezig zijn met die ene strijd. Hoewel het kan, is het heel moeilijk om zo’n personage geloofwaardig te schrijven.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: uiterlijke kenmerken.

Het cliché

Uiterlijke kenmerken kunnen om meerdere redenen cliché worden. Als je ze meteen samen met het personage zelf introduceert en als de uiterlijke kenmerken zelf cliché-gevoelig zijn. Denk aan: de goedzakken dragen wit, de slechteriken zwart, vanwege de symboliek. En iedere Romeo heeft een sixpack en iedere bolleboos een bril en acne.

Waarom stoort dit cliché zo?

Als je het uiterlijk tegelijk met het personage introduceert, is dat meestal een infodump. De symbolische clichés zijn er gevoelig voor dat de schrijver te zichtbaar maakt welke thema’s belangrijk zijn. En er is een risico op stereotiepen. Maar de kern van deze clichés is hetzelfde: het uiterlijk wordt veel belangrijker gemaakt dan het is.

De oorzaak van het cliché: verkeerd beeld bij ‘uiterlijk’

Een lezer moet een beeld bij een personage kunnen vormen. Soms nemen schrijvers dat uitgangspunt te letterlijk en beschrijven er maar op los. Oogkleur, postuur, gewicht, lengte, schoenmaat…

Nog afgezien van de infodump, is dit niet effectief omdat sommige uiterlijke kenmerken niet zoveel zeggen als ze lijken te doen. Of de aanname die erbij komt kijken is van zichzelf verkeerd.

Neem blauwe ogen. Dat maakt volgens de clichéregel iedere vrouw aantrekkelijk. Maar blauwe ogen zijn van zichzelf niet zo speciaal: niet zoals bijvoorbeeld het hebben van twee verschillende oogkleuren dat is. Bovendien: wat als diezelfde blauwe ogen uitpuilen en scheel staan? Of de vrouw om wat voor reden dan ook alles behalve aantrekkelijk is?

Tenzij je over Quasimodo of een supermodel schrijft, zijn uiterlijkheden zelden tot nooit het belangrijkste kenmerkt van je personage. Behalve als je schrijft over een Romeo of Julia in een romantisch verhaal. Maar dan is die combinatie van schoonheid en romantiek vaak al een cliché op zich.
Kortom: het beeld bij het cliché ‘uiterlijk’ is in beginsel verkeerd. Of dat nu gaat om het belang ervan, of wat bepaalde associaties bij specifieke kenmerken zijn.

Het cliché fiksen: balans tussen feit en verbeeldingskracht

Een personage dat helemaal niet omschreven wordt in uiterlijk, mist duidelijk iets. Maar vanwege het risico op infodumps het is aan jou om het aantal uiterlijke kenmerken in te perken. Je kan en hoeft niet alle details te delen. Sommige details zijn belangrijk. Voor het verhaal, of jij wil als schrijver persoonlijk graag dat een uiterlijk detail van een personage wordt onthouden. Kijk op die manier welke uiterlijkheden je lezer moet weten en onthouden en besteed daar aandacht aan.
Het is ook belangrijk dat je nog ruimte houdt voor de eigen verbeeldingskracht van de lezer. Timmer het uiterlijk niet dicht. Als jij de grootte van de oren bepaalt, mag de lezer de grootte en vorm van de neus bepalen. Bepaal voor jezelf wat jij vastlegt voor de lezer en kijk waarmee je vrede kan hebben als het gaat om waar de lezer het uiterlijk van je personages verder invult.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Laat als het even kan de oog- en haarkleur op de achtergrond, of zet ze in ieder geval niet op de voorgrond. Die zijn zo standaard om te noemen dat die als de twee ‘hoofdkenmerken’ alsnog heel weinig unieks over het uiterlijk zeggen. Bovendien: heeft je personage een zwarte afro, zwarte krullen, of  zwarte vlechten? Kleur zegt relatief weinig: een kapsel al wat meer.
• Probeer relaties van personages onderling te koppelen aan een (emotioneel) veelzeggend moment. Maak bijvoorbeeld duidelijk dat opa ouderdomsvlekjes op de hand heeft als kleinkind daarover strijkt als het op schoot wordt voorgelezen.
• Maak een uiterlijk kenmerk onderdeel van een lopende scène. Zo is een personage met  korte benen uitgeput nadat het in alle haast een lange trap is opgerend.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: het minderheidspersonage.

Het cliché

Je held en/of andere personages zijn maar gewoontjes. Maar dan is daar het personage dat dat niet is. Het is in een bepaalde minderheid. Qua seksuele oriëntatie, religie of ras. Of het heeft een handicap of iets anders dat het anders maakt dan anders. Denk aan ADHD, een angststoornis of autisme. Daar is op zich niets mee, totdat dit gegeven een cliché wordt: dat personage is divers om divers te zijn, niet omdat de schrijver daar meerwaarde voor het verhaal in ziet of deze minderheid in de schijnwerpers wil zetten om verschillen in het boek of de maatschappij te weerspiegelen.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché is schijnheiligheid van een schrijver. Met dit personage gaat die mee in de ontwikkeling van de vraag die de laatste jaren is ontstaan om meer diverse personages in romans te krijgen. Die vraag ging om verbeterde representatie van diverse minderheden. Maar hier verwart de schrijver aanwezigheid met representativiteit. Als je dat doet, wordt het alleen maar erger. Want dan leest het verhaal als: ‘wees blij dat minderheid X erin vóórkomt, dat wilde je toch zo graag?’ terwijl de vraag naar diverse personages is ontstaan vanuit het idee dat zij meer zijn dan alleen figuranten van verhalen en/of de maatschappij.

Het gevolg van het cliché: oppervlakkig beeld

Een schrijver die diens diverse personage niet serieus neemt, doet te weinig onderzoek, waardoor het personage veel te oppervlakkig en storend stereotiep of zelfs racistisch wordt.
Denk aan:

• Mensen van kleur zijn vaker arm, dus is mij personage dat ook en weet die niet hoe die uit armoede moet komen.
• Autisme, is dat niet dat je sociaal onhandig bent? Hé, ik moest nog een verlegen jongen hebben in mijn verhaal, die is bij deze autistisch.

Over wat voor minderheid of diagnose het ook gaat, je personages moeten meer, zo niet veel meer zijn dan hun diversiteitskenmerk om interessant te zijn.

Het cliché fiksen: kijk naar je setting en thema

Of je een bepaald personage in je verhaal verwerkt, hangt sterk af van je setting en je thema. Dat is met diversiteit niet anders. Wil je voorkomen dat een divers personage oppervlakkig en storend wordt, kijk dan of het wel een plaats in je verhaal heeft. Je kan een divers personage beter helemaal weglaten uit een bepaald verhaal dan het in een verhaal forceren. Want diverse verhalen komen pas goed tot hun recht in de juiste setting en als de thema’s ook daarop aansluiten.
Enkele voorbeelden van geforceerde diversiteit:  
* Bij het thema hebzucht ligt de nadruk op de seksuele oriëntatie van de hebberd, in plaats van de oorzaak van die hebzucht, of wat de gevolgen voor het plot zijn.
*Een Aziaat in het Nederland in het jaar 1000? Dat schreeuwt geforceerde rassendiversiteit.

Tips voor het verminderen van het cliché

Wil je een divers personage schrijven bij een passende setting en thema? Dan is het belangrijk dat je goed onderzoek doet. Ben jij zelf geen minderheid van de groep waar je over schrijft, dan sluipen vooroordelen en aannames sneller in je verhaal dan je misschien zou denken. Denk aan onderzoek doen aan dingen als:

• Bestudeer de geschiedenis van de mensen in deze groep. Kan je terugvinden hoe zij in de loop van de geschiedenis (in jouw setting) behandeld zijn en hoe dat al dan niet is veranderd? Is er bijvoorbeeld meer acceptatie gekomen, zijn er belangenverenigingen opgericht, weten meer mensen wat een bepaalde diagnose inhoudt?
• Vraag iemand die tot die minderheidsgroep behoort wat diens ervaringen zijn. Wees niet bang om je eigen aannames en misschien wel vooroordelen in twijfel te trekken en luister met open houding. Besef wel dat je tegen een individu praat. Ga er niet klakkeloos van uit dat iedereen in dezelfde groep dan ook zo denkt; dan is de vooroordeelcirkel weer rond.
  
  Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Clay Banks verkregen via Unsplash

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: het (echt niet) lelijke meisje.

Het cliché

Het meisje vindt zichzelf maar gewoontjes, terwijl iedereen haar een regelrecht model vindt. Of zij vindt zichzelf een regelrechte Frankenstein door een klein schoonheidsfoutje als een litteken of een moedervlek. Die anderen overigens vaak niet eens opmerken.

Waarom stoort dit cliché zo?

Het ‘gewone’ meisje waarvan iedere man in katzwijm valt, is vaak een waarschuwingssignaal voor een Mary Sue: het personage dat zo perfect is, dat ze irritant en onherkenbaar voor de lezer wordt. Geef haar dus een gebrek – naïviteit – en ze zou weer herkenbaar zijn voor de gewone vrouw. Maar een enkel eenvoudig gebrek heft de indruk van perfectie niet zomaar op.

Het ‘lelijke’ meisje maakt een gebrek vele malen groter dan het in het echte leven zou zijn. Zo komt er een subplot in het verhaal van ‘onzekerheden overwinnen’ dat net zo goed kon worden weggelaten en het hoofdplot alleen maar vertraagt.

Wat beide clichés gemeen hebben is dat ze schoonheid of het zogenaamde gebrek daaraan een veel groter thema in het verhaal wordt dan dat daarbinnen past. Dat maakt het verhaal oppervlakkig en verhoogt de kans dat lezeressen zich onzeker gaan voelen of zich aan je personages gaan ergeren. “Zeur niet over die ene moedervlek zo groot als een speldenknopje precies onder je bh-bandje. En ik dan, met mijn wijnvlek midden in mijn gezicht? Mag ik volgens jou nog wel over straat?”

De oorzaak van het cliché: doorgeslagen vrouwelijkheid

Vrouwelijkheid wordt traditioneel geassocieerd met zachtheid, schoonheid en een zekere mate van naïviteit en verlegenheid. Dit cliché slaat daarin door. Deze heldin móet simpelweg mooi gevonden worden. Door anderen, zichzelf of de lezer, soms een combinatie daarvan. En anders met het idee worstelen dat ze niet mooi genoeg zijn.
Dat doen ze niet door zichzelf een schop achter hun achterste te geven en actief iets te veranderen aan waarover ze ontevreden zijn, of zelfs door te vechten voor een andere maatschappelijke kijk op het schoonheidsideaal. Nee, ze moet ofwel bescheiden en meisjesachtig complimenten in ontvangst nemen over hoe mooi ze is, of bijna pruilend wachten tot een man zegt: “Maar vrouw, je bent juist práchtig!”

Het cliché fiksen: schoonheid als thema

Worstelen met schoonheid is een interessant thema, maar dan moet het in een verhaal ook als zodanig worden behandeld. Dat kan op allerlei manieren, maar zorg wel dat je daar de nodige uitwerking aan besteedt. Dit cliché wordt storend zodra het als een los en geforceerd conflict in het verhaal wordt meegenomen, om maar een tegenslag voor een heldin te hebben.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Dit cliché komt vaak voort uit de noodzaak van een romantisch subplot. Ga eens goed na of dat wel echt in jouw verhaal past, voordat je die een gaat forceren.
• Maak het schoonheidsgebrek van het ‘lelijke’ meisje ook iets dat daadwerkelijk opvalt en als lelijk wordt beschouwd. Heeft ze een litteken? Dan mag het niet klein zijn en verscholen worden achter de steevaste pony die je heldin daarvoor speciaal draagt.
  Maak het litteken dan groot en plaats het dwars over haar gezicht. Waak er echter wel voor dat zelfs als dat haar oprecht lelijk maakt, haar onzekerheid daarover niet haar hele karakter mag vormen.
  
  Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Milada Vigerova verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de eenzame detective.

Het cliché

Het hele land is bang voor een losgeslagen moordenaar, die de politie met honderden manschappen maar niet kan vangen. Maar een detective met een eenmanszaak die ook nog eens eenzaam en vaak ook dronken is, kan die klus wel klaren.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché is een twee-in-een. Het eerste cliché is de te grote powerfantasy. Het is niet realistisch dat een persoon kan wat een compleet beroepsmatig en getraind team niet kan. Anders was deze detective allang gerekruteerd. Maar ook de detective als persoontje is hier vaak eenheidsworst: hij is depressief, aan de drank, eenzaam, heeft een tragisch achtergrondverhaal of al het bovenstaande. Dan is het niet meer dan logisch dat je niets ‘beters’ te doen hebt dan de casus voor de zoveelste keer te overdenken en dat ene detail te vinden dat voor de doorbraak zorgt.

De oorzaak van het cliché: gebrek aan ‘echt’ plot

In een detective heb je de moord die opgelost moet worden en degene die dat moet doen. Dan is het puzzelstukjes verzamelen. Als je dat goed doet, houd je de lezer daarmee voldoende geïnteresseerd, maar op zichzelf zijn deze voorwaarden gegeven, geen verhalen met een plot. Maar dat mag ook niet de overhand krijgen, want het gaat om het oplossen van de moord. En zo belandt deze detective al snel in het eenzame of anderszins vastgelopen leventje waarin verder niet veel mag gebeuren.

Het cliché fiksen: van de zolderkamer af

Om beide clichés te fiksen, moet jouw detective vooral (vaker) van zijn zolderkamer afkomen. Als hij intensiever met het politiekorps samenwerkt, verminder je de kans op de impressie dat hij alles alleen weet op te lossen. Maar maak hem ook sociaal, of niet door zijn omstandigheden teruggetrokken of lastig in de omgang. Het spreekwoordelijke zolderkamertje waar de detective werkt, is van de buitenwereld afgesloten. En juist daar kom je mensen tegen met wie je interacties hebt die kunnen uitgroeien tot romances, wraakacties, je detective kan er verhalen horen over bedrog, verraad…
Kortom: in de buitenwereld spelen zich de verhaalthema’s af die een verhaal kleur geven. Zorg er vooral voor dat je speurneus die thema’s ook vanuit de eerste hand meemaakt. Dus laat hem niet alleen lezen over een vermeende betrokkene in zijn dossier die op wraak uit is: laat diegene ook op de stoep staan met het dreigement dat: ‘als ik die rotzak te pakken krijg, dan…’  En laat je detective iets van diegene vinden. Maak hem bang of juist geïrriteerd… En niet alleen als deze persoon in zijn kantoor staat: maak die gevoelens onderdeel van een subplot of verhaalthema. De detective mag niet zomaar een papieren casus op proberen te lossen: hij is een mens dat bij een menselijke casus betrokken is.

Tip voor het verlaten van de zolderkamer

Het spreekwoordelijke verlaten van de zolderkamer zoals hierboven beschreven kan je uitwerken met voorbeelden als:
–  werk en privé niet meer kunnen scheiden door een bepaalde gebeurtenis
– een gruwelijk detail kleurt zijn blik op de zaak zodanig dat hij niet meer objectief kan observeren
– zijn opgeblazen ego voorkomt een goede samenwerking met de recherche.

Anders gezegd: de cliché dronken detective heeft al zijn persoonlijkheid en gevoelens weggedronken, zodat hij zich helemaal op de zaak kan storten, zonder betrokken te hoeven raken. Probeer manieren te zoeken waarop hij juist wel betrokken raakt, of in ieder geval zijn menselijke natuur laat zien, met alle voor-en nadelen die daarbij horen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de geforceerde cliffhanger.

Het cliché

Je hebt een verhaal geschreven dat spannend, interessant en leuk is geweest en het einde van je boek nadert. Dat einde moet de lezer bijblijven, dus maak je het extra bijzonder. Niet door het einde open te houden of door een spectaculaire plottwist het cirkeltje rond te laten maken. Nee, je schrijft een cliffhanger. Zodat de lezer al benieuwd wordt naar het vervolg op dit verhaal dat je nog gaat schrijven.

Waarom stoort dit cliché zo?

Vooropgesteld: het is niet fout om een verhaal meerdere boekdelen te geven. Dit wordt pas een cliché wanneer deze cliffhanger wordt ingezet om een vervolg aan het verhaal te geven wanneer er eigenlijk niet zo veel meer te vertellen is; laat staan voldoende om een heel nieuw boek mee te vullen. Vroeg of laat moet een verhaal eindigen en als je dat niet op tijd doet, wordt het uitgemolken en verliest het daarmee kwaliteit die het had kunnen behouden als je op tijd was gestopt. Ergernissen die een lezer kan hebben bij verhalen die onnodig doorgaan zijn:

• Details krijgen op het laatst nog onnodig gewicht. Moest je bijvoorbeeld echt deze personages nog koppelen, terwijl die nauwelijks meer dan twee keer bij naam genoemd zijn? Dat is een soort infodump, maar dan een van het soort waar de informatie überhaupt niet in het verhaal hoort, in plaats van dat het te veel nadruk op details legt.
• Je schakelt de vrije verbeelding van de lezer uit. Blijf je maar subplots toevoegen over hoe personages hun leven verder leven en met wie ze aanpappen, dan kan de lezer zelf niet meer bedenken of ze na de afsluiting van het boek lang en gelukkig verder leven of toch weer in oude patronen terugvalt. Die eigen invulling bij een verhaal is soms de helft van het leesplezier, dus neem die niet af door een verhaal maar aan te blijven vullen.

De oorzaak van het cliché: darlings zijn niet gekilld

Als schrijver schrijf je verhalen die je zelf interessant vindt. Dat brengt een risico met zich mee: je kan een te grote fan worden van je eigen moralen of thema’s, je krijgt maar niet genoeg van het gezelschap of de avonturen van je personages… En dus blijf je maar schrijven. Als een boek maar niet afgesloten wordt of een cliffhanger krijgt naar een deel 2 dat helemaal niet nodig is, dan zijn deze darlings niet gekilld: de passages of elementen die de schrijver zelf leuk vindt, maar objectief gezien niet waardevol zijn voor het verhaal, zijn niet geschrapt.

Het cliché fiksen: controleer je verhaalbasissen

Als je begint met het schrijven van een verhaal ga je uit van een heldenreis van je hoofdpersonage, het algemene plot, misschien nog een paar subplots, en een paar verhaalthema’s. Als je overweegt om een verhaal een tweede deel te geven, of langer te maken dan je in eerste instantie voor ogen hebt, kijk dan goed of dit nog wel aansluit bij de thema’s, verhaallijnen of conflicten die je aan de tekentafel centraal hebt gesteld.

Tip voor het verminderen van het cliché

Als je begint met schrijven, maak dan een lijstje van (hoofd)thema’s, moralen of verhaallijnen die je mee wil geven. Zodra je die hebt afgewerkt, rond je je boek af. Merk je dat je gedurende het schrijfproces de neiging hebt tot afdwalen, pak dit lijstje er dan bij. Schrap alles aan verhaallijnen wat niet in dit lijstje voorkomt en sluit af wat eventueel nog te veel op een cliffhanger lijkt.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.
Foto van Leio McLaren verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: het is persoonlijk.

Het cliché

Het hele dorp, land of de hele wereld is in paniek vanwege een misdaad, dreigende oorlog of alieninvasie en jouw hoofdpersoon is ingeschakeld om het mysterie op te lossen of de boel te sussen. Dat kan natuurlijk niet alleen, dus komen er nog personages van andere disciplines of afdelingen bij kijken. En die hebben stuk voor stuk iets persoonlijks met je hoofdpersoon te maken. Ze zijn er verliefd op, willen er een persoonlijke vete mee uitvechten of hun moeder was ooit opgelicht door de oom van je held, waardoor er nog een persoonlijke familiekroniek bij komt kijken. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar in dit cliché heeft iedereen altijd iets met je hoofdpersoon van doen.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché dwaalt makkelijk af. Voor je het weet, gaat dit verhaal meer over de vete tussen de plaatselijke detective en Oom Oplichter dan over de moordzaak. En omdat er vaak meerdere van dit soort relaties zijn, kan je verhaal bovendien ook in de subplots verdrinken. Oom Oplichter en Detective vechten hun ruzie uit, terwijl de advocaat probeert te verhullen een oogje op je held te hebben… Er moest ook nog een moord opgelost worden, weet je nog?
Het vervelende van dit cliché is dat er niet vaak zo duimendik bovenop ligt dat het verhaal afdwaalt, omdat een link met de hoofdpersoon kan worden ingezet als punten voor plottwists, rode haringen en andere schrijftechnieken die voor de nodige spanning zorgen. Daardoor wordt deze trope een cliché door overdaad,  dat als het te hard van stapel loopt, er stilletjes aan insluipt en de hele basis van je boek wankel maakt.

De oorzaak van het cliché: betrokkenheid als verhaalbasis

De oorzaak van het cliché is in wezen een sterke basis die ieder verhaal moet hebben. Zorg ervoor dat je held persoonlijk betrokken is, zodat je lezer empathie voor de held kan voelen. Een verhaal waarin niets op het spel staat voor je held, is niet interessant. Maar dat uitgangspunt wordt met dit cliché net iets te serieus genomen.  Als je goed schrijft, kan betrokkenheid en empathie met relatief weinig of kleine zaken worden gewonnen. Daarvoor hoef je niet per se eindeloos nieuwe plotpunten of spanning te introduceren.

Het cliché fiksen: thema’s als uitgangspunt

Dit cliché groeit uit zijn voegen door een teveel aan plot: gebeurtenissen die elkaar in het verhaal blijven opvolgen. Je kan in plaats daarvan ook voor een thematische of symbolische invulling van relaties of mysteries kiezen. In plaats van talloze relaties en verhaallijnen uiteen te zetten, kan je een thema als ‘wraak’ nemen en dat meer algemenen uitwerken. Dan heb je qua persoonlijke connecties genoeg aan Oom Oplichter en de detective en hoeft niet het halve dorp nog met je held van alles uit te vechten, te verzoenen of te verzwijgen.

Nu jij!

Schrijf in je opschrijfboekje in maximaal 200 woorden op hoe je je held op basis van een verhaalthema betrokken kan laten zijn bij twee andere personages wanneer er een misdrijf heeft plaatsgevonden.

Tip voor het verminderen van het cliché

Bedenk wat er precies aan concrete problemen dreigt of voorkomt in dit spannende scenario.
Denk aan:

• Een moordenaar is op vrije voeten
• Zus is mogelijk aan de drugs en kan daardoor anderen kwaad doen
• Aliens hebben de waterput vergiftigd en mensen worden ziek.

Koppel een personage aan iedere ‘zaak’, al is het maar voor je opschrijfboekje. Agent A zoekt de moordenaar Agent B onderzoekt het drugsprobleem, enzovoort. Kijk op hoeveel personages je uitkomt en deel dat aantal door twee, zo niet door drie. Zie dat eindgetal als het absolute maximum personages dat persoonlijk betrokken mag zijn bij je held.

Dit artikel verschee eerder op Schrijven Online.

Foto door Volodymyr Hryshchenko verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: ‘ik ben de liefde niet waard’.

Het cliché

Romeo of Julia heeft eind-de-lijk de ogenschijnlijk perfecte partner gevonden. Er is een goede klik, de ander is zorgzaam, stabiel, knap en al het andere dat hoog op het wensenlijstje van een ideale partner stond. Maar als de eerste onschuldige dates voorbij zijn, krijgt deze held bedenkingen. Er is dan vaak sprake van ofwel: “maar ik ben geen liefde waard” of: “Hoezo zou de ander op míj vallen?” Dat uit zich ook weer in een van twee scenario’s: onnodige achterdocht naar de ander of een extreem geval van een gebrek aan gevoel van zelfvertrouwen of eigenwaarde.

Waarom stoort dit cliché zo?

Iemand die zegt al eeuwen naar liefde op zoek te zijn en dan plotseling niet door wil zetten als het moment daar is, is passief in diens doen en laten. En dat is een doodsteek in fictie, want daardoor komt de plot op slot te staan of niet in gang.
Vind je personage zichzelf niet waardig genoeg voor de liefde? In het echte leven is dat een serieus en complex probleem. Maar de meeste verhalen die dit cliché gebruiken hebben niet voldoende woordenaantal of zijn niet van het juiste genre – denk romantische feelgood- om dit probleem voldoende gewicht te kunnen geven. Het resultaat is kortzichtige en overdreven drama, in plaats van drama die echt intrigeert en de lezer bij de keel grijpt.

De oorzaak van het cliché: niet leveren

Welke van de twee varianten er ook speelt, het cliché loopt spaak om dezelfde reden. Je belooft als schrijver iets wat je niet levert.
Betty krijgt eindelijk de liefde van haar leven, lezer. Let op, nu…O, wacht, ze:
– durft niet meer omdat ze zich niet waardig acht en in plaats van boeiende en realistisch knagende twijfel die past bij zulke gevoelens, lees je over hysterische huilbuien.
– wantrouwt Wout ineens vreselijk. In plaats van de romance die je hoopte te lezen, wordt dit boek een psychologische thriller.

Het vervelende van dit cliché is dat liefde willen op zichzelf al bijna een cliché kan zijn. Krijgt je personage de liefde die het wil, dan kan het als het cliché happy end overkomen. Verlangt je personage ernaar, maar krijgt het geen romantische partner, dan is dat vaak vanwege een van de eerder genoemde redenen.   

Een meer overkoepelende oorzaak van dit cliché is dus: te veel nadruk leggen op het feit dat een romantische relatie welkom zou zijn.

Het cliché fiksen: moet het wel?

Als je toch een personage wil dat naar romantiek verlangt, stel jezelf dan eens de vraag of dat verlangen wel een plaats heeft in je boek. En stel die vraag dan nog een keer.  Als het echt van meerwaarde is, probeer dan dat verlangen naar romantiek of liefde breder te trekken dan alleen het vinden van een partner en kijk ook eens naar de symboliek. Op wat voor manieren kan je deze zoektocht naar het vinden  (en accepteren van) liefde nog meer in je verhaal verwerken?

Nu jij!

Schrijf een scène van maximaal 150 woorden, waarin je personage zich niet genoeg voelt voor de liefde. Laat daarin meer pijn dan drama zien.  

Tip voor het verminderen van het cliché

Kijk kritisch naar de voorgeschiedenis van je personage. Kan het trauma dat waarschijnlijk de oorzaak is van deze gedachte ook op een andere manier tot uiting komen die minder clichégevoelig is?

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Tim Mossholder verkregen via Unsplash.