Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de dame in nood.

Het cliché: jij moet gered worden

Het duidelijkste voorbeeld van de dame in nood is de prinses die door de koene ridder moet worden gered van een draak. In meer moderne uitvoeringen van dit cliché is de vrouw – of liever: het personage in kwestie- in problemen, emotioneel kwetsbaar of heeft het iets anders spelen waarvan een romantisch geïnteresseerde zegt: “Dat los ik wel even voor je op, schatje!”

Waarom stoort dit cliché zo?

Er zijn twee redenen dat dit cliché stoort. Het eerste is dat je de heldenreis (van de vrouw) afneemt. Dit punt is niet per se feministisch van aard: iedere heldenreis krijgt pas waarde als het personage in kwestie zelf probeert iets op te lossen. Zodra je die uit handen geeft, verliest de held het recht op die titel. Verhalen zijn interessant of spannend omdat er een groeiproces bij komt kijken en dat is niet meer aan de orde als iemand problemen of worstelingen van een ander weg kan nemen.
Een soortgelijk principe gaat op voor het tweede storende punt van dit cliché: “Dat los ik wel ‘even’ op.” Hoezo ‘even’? Als een probleem zo makkelijk op te lossen was, zou de held dat ook moeten kunnen. Bovendien als je een probleem schrijft dat ‘snel’ op te lossen is, heb je een slecht verhaal. Omdat er geen verhaalopbouw of groei in zit.
Moet er een draak verslagen worden? Dat lossen we wel ‘even’ op: ridder, neem uw zwaard en hak zijn kop eraf. Punt. Geen training, geen spannende tochten door de bergen, niets.

De oorzaak van het cliché: de schrijver is lui

De traditionele dame in nood stamt van het beeld dat vrouwen hopeloos en niet zelfstandig zijn. Maar ook bij iets meer ‘creatieve vrijheid’ van dit cliché kan je nog iets anders opmerken: de schrijver is lui. In plaats van goed te kijken naar hoe de personages in elkaar zitten, wat ze willen en nodig hebben en wat voor vaardigheden ze hebben om hun problemen op te lossen. In plaats daarvan kijkt de schrijver naar de makkelijkste weg en laat iemand anders het overnemen. Zelfs de helper gaat het soms te gemakkelijk af. Die heeft ‘toevallig’ ergens vrienden, de nodige financiële middelen, de mooiste ogen om verliefd op te worden. Wat het ook maar is dat de schrijver niet hoeft of gaat uitleggen om het plot maar gaande te houden. Dat resulteert in een verhaal met te weinig diepgang.

Het cliché fiksen: hoe ziet hulp eruit?

Kijk goed naar wat je personage zelf op kan lossen en waar dus nog hulp nodig is.  In de praktische zin kijk je naar wat het personage op dit moment niet kan. Een rekening betalen, bij het hoogste rek in de supermarkt komen om iets te pakken… Ook kijk je naar hoe de held moet leren gedurende de heldenreis. Moet het personage leren wat assertiever te zijn, bijvoorbeeld? Dan moet het uiteindelijk ook zelf de mond op durven trekken. Een ander personage is er dan om te helpen, maar niet meer dan dat. Hulp moet eruit blijven zien als hulp, niet als een probleem dat meteen wordt opgelost.

Tip voor het verminderen van het cliché

Laat het probleem van het personage in nood er een zijn waar de romantische wederhelft ook hinder van ondervindt. Dan nodig je het koppel uit om samen te groeien en een conflict aan te gaan. Zo vermijd je een cliché en laat je je helden groeien: twee vliegen in een klap!

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door selin verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de invasie.

Het cliché: ze komen eraan!

Of het nu aliens of geavanceerde dinosauriërs zijn, in dit cliché komt er een wezen aan dat het bestaan van de mensheid bedreigt. En in het begin van dit verhaal wordt de wereld gewaarschuwd: als we nu geen actie ondernemen of onze manier van leven veranderen, dan gaan we er allemaal aan.

Waarom stoort dit cliché zo?

De aliens en robots komen meestal in opstand of naar de aarde omdat we onze eigen technologie niet meer in de hand hebben. Moraal van het verhaal: zet daar een rem op. En dat is dan het hele verhaal en de vijand is niet meer dan het abstracte idee van een invasie. Er is geen enkele, specifieke slechterik die bestreden kan worden. Het is ‘het systeem’ of ‘ons gedachtegoed’. Dat is te abstract om een heldenreis een heel boek lang interessant mee te houden.

De oorzaak van het cliché: ‘het systeem’

De aliens of geavanceerde computers die in dit cliché de boosdoener zijn, hebben vaak als missie om iets specifieks aan te vallen. Ze kunnen de aarde niet in een flits overnemen of laten verdwijnen. Dus richten ze hun pijlen eerst op iets specifieks. Een grote stad, de computers van ziekenhuizen… Als het maar iets waarvan de burgers kunnen zeggen: “Maar dáár blijf je vanaf.” Waardoor vervolgens mensen die elkaars bloed wel konden drinken, plotseling extreem eensgezind worden. Thematisch is het vaak te duidelijk welk systeem, gewoonte of gedachtegoed volgens de schrijver de wereld naar te knoppen helpt.
Het wordt daarmee een té aanwezig moraal om ons niet te afhankelijk te maken van computers, dat we het milieu niet moeten vervuilen, of wat dan ook.

Het cliché fiksen: naar de achtergrond

Als je een invasie volgens het cliché uitschrijft, heb je eigenlijk maar één clue, in plaats van de nodige drie. Anders gezegd: één keer gebeurt er echt iets unieks en spannends en de rest van verhaal is een ‘uitloop’ van die gebeurtenis.
Draai het eens om: zorg dat je personages al leven in een wereld onder de dreiging van een invasie van alien of computers die sneller evalueren dan wenselijk is en uiteindelijk de mensheid ‘overnemen.’  Laat ze een heldenreis meemaken in de ellende die er al is, en laat de echte ‘invasie’ dan climax op of een ander spannend moment in je verhaal voorkomen.

Als je de wereld van je personage van het begin af aan laat leven in de dreiging van een invasie laat leven, geeft dat voordelen:

• je verhaalthema krijgt ruimte en wordt niet alleen een irritant moraal
• je personages moeten zelf beseffen wat er fout is, ‘wakker worden’, dat geeft een personagegroei.

Als de invasie het grootste gedeelte van het verhaal dreigend, maar niet acuut is, is het des te spannender als het moment dan daar is. Ook omdat je personages dan al met de omstandigheden zijn meegegroeid en realistischer aanvoelen dan wanner ze meteen tot actie kunnen overgaan als er onmiddellijk gevaar dreigt.  

Tip voor het verminderen van het cliché

Of het nu het genre is of het begrip: een invasie wijst op iets dystopisch. Ga bij jezelf na wat de invasie die in je boek staat te gebeuren zo eng of dystopisch maakt. Wil je ontdekken wat er gebeurt als mensen geen zeggenschap meer hebben? Wanneer natuurlijke hulpbronnen opraken?  Probeer goed af te kaderen wat er zo eng is aan de invasie. Als ‘algemene angst en wanhoop’ je uitgangspunt vormen, wordt je verhaal makkelijker cliché.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Danie Franco verkregen via Unsplash

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en de goede weg in te slaan als het wel die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de liefdesverklaring.  

Het cliché: onpersoonlijk groots

Op een zeker moment wordt de liefde tussen twee personages serieus of officieel. De ene zegt: ‘Ik hou van jou’ tegen het andere. Dit gebeurt pas op het moment dat ze bijna doodgaan of er een fanfare klaarstaat het moment te vieren. Dus er kan op een andere manier de nodige drama of het nodige spektakel ontstaan. Als het gebaar of moment maar groots is, heb je zogenaamd de beste of passendste liefdesverklaring die je krijgen kunt.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit is zo’n cliché dat schreeuwt: “Dit gebeurt alleen in een boek.” Dat is hoe dan ook storend, maar er is nog een reden dat dit cliché niet werkt: een groots gebaar of moment zou boekdelen moeten spreken, maar dit gebeurt niet als het onpersoonlijk is. Als je personage de plaatselijke harmonie in zou huren voor een liefdesverklaring, maar de ander dat soort muziek vreselijk vindt, dan sla je daarmee de plank volledig mis. ‘Ik hou van jou’ pas op een sterfbed uitspreken, als de personages elkaar dagelijks zien, is ook niet passend bij een koppel. Kortom: dit cliché stoort als je vergeet wie je unieke personages eigenlijk zijn.

De oorzaak van het cliché: de miljardste keer

Het is altijd belangrijk om de omstandigheden af te stemmen op je unieke personages, maar bij de eerste keer ‘ik hou van jou’ is dat misschien wel het allerbelangrijkste. Een eerste liefdesverklaring is in de geschiedenis van de mensheid misschien wel miljarden keren gedaan. Daardoor wordt het dus makkelijker ‘standaard en steriel’, terwijl het dat natuurlijk niet moet zijn. Bovendien kan je in een verhaal over geliefden bijna niet om ‘ik hou van je’ heen. Als je dan je toevlucht zoekt tot ‘wat hoort’ of vaak gedaan wordt, verandert iets oprecht, romantisch of liefdevols maar al te snel in cliché en klef.

Het cliché fiksen: kies het moment zorgvuldig uit

Je personage zal het juiste moment willen uitkiezen om de eerste keer ‘ik hou van jou’ uit te spreken. Je personage doet dat op gevoel; jij als schrijver kan preciezer en doordachter te werk gaan. Kijk bijvoorbeeld waar je thematisch mee kan spelen. Daarbij kan je denken aan de directe omgeving, maar vergeet daarbij de plaats in je verhaalstructuur niet.
Stel dat je een soldaat en een verpleegster zou willen koppelen. Zij zijn gewend aan ellende en duisternis, maar kunnen zich daar samen doorheen slaan. Ze vinden bij elkaar rust in turbulente tijden. Denk er dan eens aan om de liefdesverklaring te laten plaatsvinden in de rust, vlak na een storm in de avond, als het buiten donker is. Ook kan het passend zijn voor een koppel als zij dat continu obstakels te verduren krijgt om de liefdesverklaring vlak voor de tweede clue in te zetten. Er is een stevige basis, maar er komt nog meer aan om voor te vechten.
Als je op die manier tijd en thema vooropzet, kan je liefdesverklaring de juiste snaar laten raken bij de lezer.

Tip voor het verminderen van het cliché

• Laat de tortelduifjes in de flirtfase die aan ‘ik hou van jou’ voorafgaat, elkaar niet al te veel uitgesproken lieve complimentjes maken, zoals: ‘jij bent zo lief’ of: ‘ik bewonder hoe jij altijd voor iedereen klaarstaat.’  Gebruik show, don’t tell om te laten zien hoe de personages langzaam maar zeker verliefd worden. Maak ze extra attent, of geef aan hen een warm gevoel in de buik als ze de ander iets liefs voor de zieke buurvrouw zien doen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Henry Lai verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je om clichés te herkennen en zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en deze weer terug op de rit zetten. Deze week: uitzonderlijk gemis.  

Het cliché

Of het nu gaat om een gebroken hart, een overleden geliefde of zelfs een onbereikbaar thuis: soms mist je personage iets of iemand zo erg dat huilen en snotteren het enige is wat het personage nog kan doen.

Waarom stoort dit cliché zo?

Als je personage zoveel verdriet heeft dat het maar tot één ding in staat is, zet je daarmee je verhaal op slot. Je personage kan alleen maar denken aan wat was of had kunnen zijn. Vaak wordt dat verdriet te dramatisch uitgeschreven: als je niet schreeuwt en huilt in je kussen of je bed wekenlang niet meer uit kan komen, is dat verdriet dan wel zichtbaar genoeg voor de lezer?

De oorzaak van het cliché: verdrietige paradox

Het lastige van het schrijven over heimwee of liefdesverdriet is dat je inderdaad moet schrijven over een personage dat even de weg kwijt is en (emotioneel) niet optimaal functioneert. Als je dit wilt uitleggen, moet je ook duidelijk maken waarom het gemis zo ernstig kan zijn geworden. Dan ligt het risico van een te uitgebreide en verdrietige geschiedenis op de loer.
“Het is logisch dat Lotte Bram mist, zij hebben zo veel meegemaakt. Laat haar nou maar.” Hierdoor leest de lezer alleen maar leest over de geschiedenis van Lotte en Bram en niet meer over een lopend plot. Daar gaat het vaak mis bij dit cliché: het verklaren krijgt te veel voorrang op het plot.

Het cliché fiksen: wrijf het er maar in!

Als je personage iets overkomt wat het gemis van start laat gaan, dan mag je daar de nodige aandacht aan besteden. Denk dan aan een moment dat iemand een relatie uitmaakt, of wanneer je personage voor het eerst weer de foto’s van het verre thuis bekijkt.
Gebruik dat gedeelte van je verhaal om te laten zien waarom je personage zo sterk aan iemand of iets gehecht is of was. Daarna laat je het personage verdergaan met het leven.
Vervolgens schrijf je in dat leven dingen die je held aan het gemis herinneren, maar die je held dwingen om door te gaan.
Als er net een relatie uit is laat dan bijvoorbeeld koppeltjes voorbijlopen in het openbaar. Als je personage heimwee heeft naar een ver land, laat dan net iedereen vakantieplannen maken om daar naartoe te gaan, in dezelfde week dat je personage daar ook had kunnen zijn, maar door de omstandigheden anders besloten.
 Aan zulke dingen kan je personage niet ontsnappen. Maar zo kan het plot verder én leren zowel held als lezer wat de held doet in tijden van tegenslag.

Wees voorzichtig: deze oplossing is gevoelig voor deus ex machina. Zorg ervoor dat je hier extra subtiel schrijft.   

Tip voor het verminderen van het cliché

Schrijf je over heimwee of liefdesverdriet, dan kan het helpen om niet te schrijven met verdriet als uitgangspunt. Denk ook eens aan melancholie, spijt, twijfel en andere emoties die geen ‘kant- en klare’ oplossing bieden als het gaat om hoe je die kan uitwerken als schrijver. Schrijf je over verdriet, dan schrijf je bijna als vanzelf over huilbuien. Bij andere emoties die ook bij gemis (kunnen) komen kijken, moet je wat creatiever zijn. Dat vermindert het cliché ook.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Anthony Tran verkregen via Unsplash.

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week kijken we naar wat je denkt te schrijven, maar wat niet op papier staat.   

Het cliché

Het bekendste voorbeeld van dit cliché is het volgende voorbeeld: Romeo is zogenaamd uitzonderlijk ‘zorgzaam’. Julia komt thuis met een schrammetje en hij briest onmiddellijk: “Wie heeft jou dit aangedaan? Als ik erachter kom, sla ik diegene meteen in elkaar.”
In werkelijkheid is Julia niet geslagen, maar heeft ze een laaghangende tak ongelukkig in haar gezicht gekregen…

Waarom stoort dit cliché zo?

Deze alfaman is om voor de hand liggende redenen gevaarlijk, maar ook verhaaltechnisch is er iets mis hem. Hij vertaalt een idee wat in beginsel romantisch is, naar iets wat dat allesbehalve is. Daarmee is hij de belichaming van: je schrijft niet wat je zegt te schrijven.

De oorzaak van het cliché: uit de voegen gegroeid  

Als Julia inderdaad geslagen zou zijn, dan doet Romeo er goed aan om haar te beschermen. Maar dat is er sowieso niet gaande en geweld zou het niet oplossen. Bovendien gaat het er deze briesende Romeo vaker om dat iedereen ziet hoe mannelijk, sterk en stoer hij is en hoe alles gaat zoals hij wil. Julia’s welzijn staat meestal niet op de eerste plaats.

Deze Romeo is niet het enige personage dat iets anders uitdraagt dan hij zelf zegt te doen. Wat het exacte scenario ook is, dit cliché begint met een goede bedoeling, die zodanig wordt uitvergroot dat het uitgroeit tot iets heel anders. Voorbeelden:

• ‘Ik wil je beschermen’ wordt ‘ik wil totale controle’
• ‘Ik wil enkele klusjes uit handen nemen’ wordt ‘jij kan geen huishouden draaien, daarom doe ik alles voor jou.’
• ‘Ik ben gul door je wat geld te geven’ wordt ‘ik maak je (financieel) afhankelijk van mij’

Het eigenaardige van dit cliché is dat het bij thrillers een zeer stevige schrijftechniek kan zijn om een personage langzaam maar zeker van de held een slechterik te maken. Maar eerdergenoemde Romeo in het romantische genre en personages in het feelgoodgenre die ‘het gewoon goed bedoelen’ zullen bij iedereen op de verkeerde manier opvallen en irritaties opwekken. Omdat je met hen als schrijver niet schrijft wat je beweert te schrijven.

Het cliché fiksen: hou je genre en moraal in de gaten

Een personage dat in eerste instantie goede bedoelingen heeft, kan makkelijk uitgroeien tot een personage dat iets heel anders belichaamt dan je bedoelt. Het is fictie-eigen om iets overdrevener te maken. Als je een verhaal niet een beetje meer conflict of drama geeft, gaat dat ten koste van een goede structuur of spanningsboog. En die wens voor nét wat meer drama of conflict, groeit sneller uit tot iets heel anders dan je als schrijver meestal denkt of hoopt.
Als je elementen in je verhaal verwerkt die makkelijk in uitwerking of boodschap kunnen transformeren, kijk dan regelmatig of je niet aan het afdwalen bent. Proeflezers inschakelen kan hier ook bij helpen.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Onthoud dat een verhaal zonder extreme drama ook een goed verhaal kan zijn.
• Zorg ervoor dat je held meerdere personages heeft om mee om te gaan. Dat voorkomt dat een ander personage te veel macht heeft over diens leven. Of dat datzelfde medepersonage een moraalridder wordt of de boodschap die je mee wil geven, plotseling een heel andere boodschap krijgt.
  
  Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Francisco De Legarreta C. verkregen via Unsplash.