De comfortzone als ethisch vraagstuk

Ieder verhaal heeft een held nodig die besluit in actie te komen. Dat is het verlaten van de comfortzone. Je kan het simpelweg zien als een noodzaak om de actie van je verhaal mee te starten. Maar kijk er op een andere manier naar en de comfortzone kan je veel bruikbaars over je held en de boodschap en moralen van je verhaal vertellen.

Wat moet de comfortzone doen?

De comfortzone is het moment in het verhaal waarop de held de bekende routine van diens alledaagse leven achter zich laat om het avontuur aan te gaan. Maar voor een goede spanningsboog en een interessant verhaal doet je personage dat nooit uit verveling. Je moet het bedreigen en bang maken. Dat is de taak die jij als schrijver te doen hebt vanuit het perspectief dat jij de regie in handen hebt. Maar als schrijver heb je niet alleen je eigen willetje op te leggen. Daar laat je namelijk een hoop mee liggen.

Het comfortabele leventje van je personage

Je maakt tijdens het ontwerpen van je personage een personagebiografie: daar komen de achtergrond en karaktereigenschappen in te staan. Zodra je daar een basis van hebt, kun je niet zomaar verwachten dat je personage precies denkt of doet wat jij wil. Als je een student hebt die er om meerdere reden op gericht is om hoge cijfers te halen, gaat die echt niet zomaar omwille van het plot al het huiswerk verwaarlozen. En van die wil en waarden van je personage kan je veel leren.
Stel jezelf de vraag wat je personage al dan niet zou doen om de comfortzone te verlaten.
Meestal mag je in de narratieve zin de comfortzone niet verwarren met een comfortabele situatie, maar nu moet je dat wel doen. wat zou je personage ervoor over hebben om dat fijne, rustige leventje achter zich laten, om een stap richting het onbekende te zetten, waar niets zeker is, er verliezen dreigen en misschien wel regelrecht gevaar lonkt?

Het karakter van je personage

Begin eenvoudig en schrijf alle karaktereigenschappen van je personage optellen tot een manier van doen en laten.
Zo zal een zorgzaam en gehoorzaam iemand vaak de regels volgen en de uiterste best doen om niemand kwaad te doen.
En een hebzuchtig, egocentrisch personage zal er juist helemaal niet om malen dat anderen worden teleurgesteld als dat betekenkt dat de eigen wensen worden vervuld.

De moralen van je personage

Het doen en laten van je personage vertaalt zich makkelijk naar bepaalde moralen: Denk aan jezelf voor je aan anderen denkt, bijvoorbeeld. Of juist: je eigen dromen en zelfbehoud komen voor het welzijn van anderen.
Zo heeft je personage diverse moralen. Schrijf die op en probeer voor zover dat kan, ze te rangschikken naar relevantie.
Bijvoorbeeld:
1) Doe anderen geen kwaad
2) Kom je beloften altijd na
3) Jaag je dromen na

Deze rangschikking is belangrijk voor de volgende stap: de persoonlijke ethiek van je personage vaststellen. Want die bepaalt uiteindelijk die grote stap voor het verlaten van de comfortzone.

De ethiek van je personage

Ethiek gaat over beweegreden die je hebt tijdens een duivels dillema. Wil je een goede ethische discussie aangaan, dan moet – zo niet mág- je niet zeggen dat een beslissing van de ander fout is omdat jij diezelfde beslissing niet zou nemen. Het gaat er meer om hoe de ander tot een beslissing komt en of het gedachteproces dat daartoe leidt ergens op slaat.

Stel dat het de bedoeling van het verhaal is dat je personage als hospik gaat werken in tijden van oorlog, maar dat je personage in het begin nog bang is voor bloed. Dan gaat je personage zich niet vrijwillig melden. Tenzij de norm ‘denk eerst aan jezelf, dan aan anderen’ bovenaan de lijst met normen staat. Lekker veilig thuis blijven terwijl anderen hun leven wagen, zou daarmee niet rijmen.
Maar toch zal je personage nog steeds bang zijn of iets niet willen. Dat is het moment waarop je dieper op de ethische waarden en beweegredenen van je personage in kan gaan. Wat maakt dat je personage tóch wordt overgehaald? Zeker, je kan dreigen, maar dreigen alleen is niet altijd effectief en angst alleen is zelden een drijfveer die het hele verhaal overeind blijft. Ga je uit van ethiek en meer diepgaande drijfveren, dan kan je daarmee ook het verhaalthema versterken. Neem dus de tijd om die goed uit te werken.

Verhaalthema en de comfortzone

Dus jouw bloedvrezende held meldt zich toch aan voor hospiktraining, omdat die altijd anderen op de eerste plaats zet? Knap gedaan, de comfortzone is verlaten. Maar die bereidwilligheid om anderen vóór zichzelf te plaatsen, kan nog op andere momenten terugkomen. Zeker in het leger. Want wat nou als de held diens eigen moralen in de steek moet laten, omwille van de veiligheid van anderen? Of als de eigen veiligheid op een bepaald belangrijker is dan die van een ander? En betekent jezelf op de tweede plaats zetten bijvoorbeeld ook dat je als de gezonde rekruut je laatste eten moet geven aan de verzwakte collega die de volgende dag waarschijnlijk niet meer haalt?
Een ethische vraag, dus daar is niet meteen een goed of fout. Maar als je al weet hoe je held tot etische conclusies komt, kan je die gebruiken om ook later in het verhaal en op belangrijke en spannende momenten je verhaal interessanter en diepzinniger te maken en je verhaalthema te verstevigen zonder dat het er duimendik bovenop ligt. Je hoeft dus ook zeker niet meteen een super filosofische roman te schrijven. Deze bevindingen kan je heel goed kwijt in je opschrijfboekje.
Bedenk dat je held nooit om één (simpele) reden de comfortzone verlaat, of die zich nu daarvan bewust is of niet. Gebruik al deze (verborgen) redenen om je verhaal te starten in je voordeel en je hebt meteen vanaf het begin een stevige houvast voor jezelf. Om nog maar te zwijgen over alle mooie ontdekkingen voor mogelijkheden voor je verhaalthema die daar nog uit voort kunnen komen.

Foto door Philippe Oursel verkregen via Unsplash.