Schrijfoefening: stilte in een dialoog

Als je mijn blog al wat langer leest, weet je dat ik fan ben van de documentaire Human van Yann Arthus Bertrand.
Ook bij deze schrijfoefening maak ik weer gebruik van deze diepgaande interviews.

De opzet van Human the movie

Human is eigenlijk niet veel meer dan een reeks interviews over allerlei aspecten van een mensenleven, afgewisseld door beelden van de wereld. (Maar het is wel meer dan prachtig!)
Soms aarzelen mensen voordat ze verder praten. Die aarzelingen zijn het uitgangspunt voor deze schrijfoefening.
Je gaat kijken hoe lang en wanneer de mensen aarzelen, kijken naar hun gezichtsuitdrukking op het moment dat ze dat doen en wat voor gedachte er achter die aarzeling lijkt te zitten.
Waarschuwing: er zitten interviews in deze selectie die heftige dingen erg specifiek omschrijven, waaronder beschrijvingen van mishandeling of (bijna-)moord (Sylver, Leonard, Zohar), en rouw (Aidan, Siobhan)

Voorbeelden van stiltes in een gesprek

Aarzeling lijkt te zeggen	Zoals te zien in het interview met
Ik moet mijn woorden zoeken	Jonathan Zohar Aidan Leonard Raul Milia
Laat wat ik zeg goed tot je doordringen	Zohar Zica Caleb
Ik kan (het gewicht van) wat ik wil zeggen niet in woorden uitdrukken	Jonathan Caleb Sylver Zohar Leonard
Ik word emotioneel en kan daardoor even niet praten	Siobhan Aidan Leonard Camille Robert
Ik besef nu pas hoeveel invloed dit onderwerp op me heeft (gehad). Er valt een kwartje, emoties die ik altijd heb vastgehouden komen nu los.	Christian Caleb Katie Siobhan Aidan Leonard Camille Milia Robert

Je ziet dat er meerdere dingen aan de hand kunnen zijn. Dat is interessant, want dat maakt een zin als ‘er viel een stilte’ plotseling erg riskant. Natuurlijk zal je met show don’t tell in de zinnen die volgen of eraan vooraf gaan wel wat meer duidelijk kunnen maken.
Ik heb dit overzicht concreet en kort proberen te houden. Misschien zie of hoor jij wel iets meer of iets anders in deze stiltes dan ik in de tabel schrijf. Dat brengt ons bij de hamvraag.

Hoe beschrijf je stilte in een gesprek?

Net zoals er verschillende manieren zijn om een stilte te interpreteren, zo zijn er ook verschillende manieren om stiltes te omschrijven. Waar je vooral op moet letten is:

* de eigenlijke woorden die je personage al dan niet uitspreekt
* wat bij je personage past
* het gebruik van regieaanwijzingen en beschrijvingen van expressie
* het moment waarop de stilte valt

Onuitgesproken woorden

Als er een stilte valt, worden er vaak bepaalde woorden niet uitgesproken. Dat kan je goed in deze interviews terugzien. Iedereen die woorden lijkt te zoeken of bij wie er een kwartje lijkt te vallen, laat blijken dat er nog een complete geschiedenis achter deze woorden zit. Een geschiedenis van relaties of emoties. Dan is het de kunst om die emoties of relaties in eerdere zinnen of scènes al duidelijk te hebben gemaakt. Oftewel: zorg dat duidelijk is (voor jou en je lezer!) waarom je personage even niets weet te zeggen, of waarom dat kwartje juist nu valt.
Zo zal Raul misschien nu pas beffen hoeveel hij van zijn vrouw houdt. Of hoort Robert zichzelf nu voor het eerst hardop zeggen dat hij niet de vader kan zijn voor zijn zoon die hij graag wil zijn.

Wat past er bij je personage? Wanneer valt de stilte?

Ieder personage reageert anders op situaties. Zowel in emoties als in de intensiteit ervan. Leonard en Aidan vormen een mooi contrast om te vergelijken. Beide mannen houden het uiteindelijk niet droog als ze het hebben over het gemis van liefde. Maar Leonard kan eerst nog heel beheerst spreken over het gemis en verkeerde begrip van liefde dat hij in zijn jeugd meekreeg. Hij begint ‘pas’ te huilen als hij omschrijft dat hij heeft geleerd wat liefde is, niet als hij spreekt over het het feit dat hij dat jarenlang niet gehad heeft. Die ‘inleiding’ kan hij nog relatief makkelijk vertellen. Aidan huilt ‘al’ zodra hij vertelt dat hij liefde van zijn vader mist.
Natuurlijk zijn hun situaties niet zomaar met elkaar te vergelijken. Leonard praat over levenslange mishandeling en de door hem gepleegde moorden, Aidan vertelt over een liefdevolle vader en nog verse rouw.
Maar het betekent wel dat beide mannen wel op een andere manier met hun emoties om (kunnen) gaan en om andere dingen stil vallen. Wat raakt jouw personage zo dat het erdoor stilvalt? Waarom is dat zo? Door diens geschiedenis, het karakter? De relatie met anderen? Deze geschiedenis van je personage is belangrijk om mee te nemen om de stiltes veelbetekenend te maken.

Expressie en regieaanwijzingen bij stilte

Op het moment dat je een spreekwoordelijke speld kan horen vallen, kijk dan vooral goed naar regieaanwijzingen en de expressie in het gezicht van je stilgevallen personage. Met name regieaanwijzingen (of sommige bijvoeglijke naamwoorden) moet je niet te groot inzetten. Dat zou zijn alsof je op een harde toeter zou blazen tijdens een plechtig moment. De intensiteit komt dan namelijk heel ‘snel’, waar een stilte juist een moment is wat je langzaam zou kunnen noemen. Het gesprek valt namelijk even stil. Je kan dan beter show don’t tell gebruiken of lichaamstaal of gezichtsexpressie beschrijven.

Kijk eens naar dit verschil:
“Ik ben gescheiden.” proest Milia beschaamt uit. Even later biedt ze herhaaldelijk haar excuses aan voor haar woorden, die ze brutaal lijkt te vinden.

“Ik ben gescheiden.” Milia begint te lachen, maar er wellen tranen in haar ogen op. Dan draait ze haar gezicht van me weg, terwijl ze haar tranen wegveegt. Ze blijft zenuwachtig giechelen en biedt haar herhaaldelijk excuses aan voor haar ongepaste woorden.

Als het langer duurt om te lezen, komt de stilte en daarmee de emotie erachter meer binnen bij de lezer. Zie stilte niet als iets wat koste wat kost (snel) doorbroken moet worden. Er zit vaak een schat aan informatie verborgen in een stilte die je durft te laten duren.

Voor je opschrijfboekje

Ik heb gebruik gemaakt van Human om concrete voorbeelden te kunnen geven. Maar deze oefening is ideaal voor in je opschrijfboekje. Details zoals gezichtsexpressie en stiltes in een gesprek vergeet je namelijk relatief snel. Wees alert op de wereld om je heen en houd pen en papier paraat 🙂

Foto door Ernie A. Stephens op Unsplash