Spoilers in je voordeel gebruiken tijdens het schrijven

Pas op, spoilers! Vingers in de oren als je nog niet zover in het verhaal bent… Alleen al het benoemen van het woord ´spoiler´ kan zowel lezer als schrijver de kriebels geven. Maar als je het ´verpestende´ effect van een spoiler in je voordeel gebruikt als je verhaal nog in de startblokken staat, kan het een manier zijn om je verhaal juist extra stevig in de steigers te zetten.

Als de lezer de afloop al kent

In deze blogpost weet je lezer toevallig van begin af aan hoe de vork in de steel zit. Die heeft toevallig bij het oppakken van het boek de pagina openslagen bij de bladzijde van de grote onthulling. Volgens de aanname dat je het verloop of het einde van een verhaal niet mag verklappen, is dat het ergste wat er kan gebeuren. Want:

• Eventuele plottwists worden ‘opgelost’ voordat de lezer kan ‘puzzelen’
• Het is niet spannend meer
• Je ziet alles al aankomen

Deze punten zijn allemaal zowel waar als niet helemaal waar. Op de oppervlakte klopt dat om vanzelfsprekende redenen. Maar de bewering wordt een stuk minder waar als je advocaat van de duivel gaat spelen. Doe je dat op het moment dat je de grote lijnen nog aan het uitzetten bent, dan ben je vrijwel verzekerd van een goed verhaal. Daarvoor stel je jezelf vragen over de basis van een goed verhaal.

De basis van goede spanning in een verhaal

Stel jezelf de volgende vragen en je komt erachter wat ieder spanningsboog in de basis heeft en waarom.

• Wat geeft het plezier van een plottwist? De goede oplossing vinden of de speurtocht naar de puzzelstukjes en vragen als:
  – vind ik die puzzelstukjes?
  – kan ik de juiste puzzelstukjes bij elkaar zoeken?
  – zijn de puzzelstukjes origineel of passend bij het verhaal?
• Waarom is een scène spannend? Omdat je wil weten óf iemand kan ontsnappen, of omdat de manier waarop dat gebeurt zenuwslopend is?
• Begin je aan een boek omdat je wil weten wie het gedaan heeft, of omdat je zin hebt in een verhaal vol bedrog en intriges die zich langzaam maar zeker ontvouwen?

Waarschijnlijk zie je wel dat zolang je de aanloop naar een onthulling niet uniek, spannend of interessant maakt, je ook geen onthulling hebt die spectaculair, belonend of passend aanvoelt. Leuk als je in je originaliteit de door aliens ontvoerde caféhouder de oude dame heeft vermoord met een op Pluto gemaakt lasergeweer dat de politie niet kan ontcijferen. Maar als die verhaallijn inhoudelijk maar weinig spanning of inhoud heeft, kan je alsnog beter de hondstrouwe James de boosdoener maken. Zeker als blijkt dat hij naast een butler ook ’s werelds meest gehaaide crimineel blijkt te zijn.

Een stevige basis voor spanning in jouw verhaal

Nu je weet hoe een algemeen verhaal aan een stevige basis komt, kan je dat naar je eigen verhaal gaan vertalen. Voor een goed voorbeeld blijft James in deze uitleg de boosdoener. Je lezer weet dus al voordat die het boek ooit heeft aangeraakt dat James de grote schurk is. Wat kan je dan doen om James en het verhaal als geheel nog aanlokkelijk te maken en te houden?

1. Maak James uniek: misschien schrijf je inderdaad het honderdste of duizendste verhaal waarin de butler het gedaan heeft. Maar een trope blijft een trope: een bouwsteentje voor een verhaal, niet het verhaal zelf. Doe daar je voordeel mee.

2 Kijk vervolgens naar hoe James zo anders is dan anders en hoe je dat in globale lijnen invulling aan het plot kan geven. Vermoordt James I met een pistool en uit wraak? James II doodt uit hebzucht en met een knuppel. En James III is zo gewiekst dat hij weet te doden met een simpel potlood, en doet dat uit machtslust.

3 Deze butlers moorden dus op verschillende manieren en vanuit verschillende motieven. Daar krijg je als vanzelf andere verhaalthema’s van. James I zal naar de buitenwereld vooral willen verhullen dat hij een reden heeft om wraak te nemen. Dat zorgt voor een alibi. Het verhaal van James III zal tussen de regels door moeten laten doorschemeren dat hij zich lange tijd onbelangrijk en een niemand op de wereld heeft gevoeld. Nu vindt hij dat het tij mag keren.
Combineer dit verhaalthema met de bevindingen uit punt 2.

De schets voor je verhaal maken

Als je bovenstaande drie stappen hebt doorlopen, heb je een basis voor een verhaal dat nooit honderd procent te voorspellen is. Zelfs niet als je schrijft over James MCXXVIII. Met deze basis kan je subplots gaan bedenken, nieuwe personages verzinnen, de de details van de moord gaan plannen en de setting gaan bepalen. Als je maar genoeg verfrissende (nieuwe) elementen aan je verhaal toevoegt, kan het zelfs zijn dat James, ook al is hij de butler die het ‘altijd gedaan’ heeft als verdachte niet meer opvalt. Het cliché of de trope kan dan zelfs in incognito raken. Want zou jij het bekende ‘de butler heeft het gedaan’ nog herkennen – of misschien liever gezegd cliché vinden- in het verhaal dat zich afspeelt in het Venezuela van het jaar 2411? En niet in een landhuis, maar in een doodgewoon huis waar de robotbutler het huis schoonmaakt en de vrouw des huizes deze metalen James op de kast heeft gejaagd door hem niet op tijd van de nodige updates te voorzien? Nu is de arme stakker het lachertje van de robotstraat met zijn laatste update uit het jaar 2407…

Een voorspelbare spoiler?

Uiteindelijk wordt een spoiler storend vanwege, maar vooral ook áls het verloop datgene is die hem voorspelbaar maakt. Zolang je ervoor zorgt dat een lezer altijd een pageturner in de handen heeft en dus een wat, wie of waarom te ontrafelen heeft, is het niet zo erg dat de afloop al bekend is. Als je het belang van een verloop in je schrijfproces vooropstelt en in de gaten blijft houden, is de kans heel klein dat je lezers het verhaal niet spannend vinden. Zelfs niet als ze al menen(!) te weten hoe het afloopt.

Afbeelding van Alexa via Pixabay.