De observerende schrijver: ik zie… authenticiteit

26 januari 202414 februari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Observeren is een belangrijke vaardigheid van schrijvers. Maar met alleen iets opmerken ben je er nog niet. Je moet ook weet hebben van associaties die bij je waarnemingen opkomen en hoe je daar een mooie verhaalopzet mee kan maken of clichés kan voorkomen. Deze week in de serie: ‘De observerende schrijver’: ik zie…authenticiteit.

Is het wel echt authentiek?

Authentiek is een gek woord, in zoverre dat het begrip authenticiteit iets is wat we in sommige situaties erg belangrijk of mooi vinden, maar dat we als we ‘authentiek’ zeggen, vaak iets anders bedoelen. De Van Dale houdt het eenvoudig: authenticiteit = echt. Maar hoe vaak hoor je niet dat iemand heel ‘authentiek’ is, als diegene extravert, zachtaardig of op een positieve manier anders is dan anderen? Dan bedoelen we meestal dat diegene niet doet wat volgens de (sociale) norm normaal is, maar doet, zegt of zich kleedt zoals die zelf wil: er wordt geen masker opgezet.
Normaalgesproken hoef je je niet zo strak aan de Van Dale te houden: dan wordt praten en schrijven erg vermoeiend. Maar voor de observerende schrijver is er een belangrijke valkuil bij het niet volgen van deze definitie van Van Dale. Neem iemand die zich ‘authentiek’ uit door met weloverwogen woorden te spreken, om zo echt te delen wat die op het hart heeft. Daar zit meteen de crux: dat kan zo lijken, maar zeker weten doe je het niet: wie weet staat diegene wel onder druk om vooral niet snel en ‘lomp’ de gedachten te verwoorden.
Klopt, de kans is klein, maar de kunst van zuiver observeren is dat je opmerkt wat je enkel en alleen ziet. Wat je invulling is, komt daarna pas.

Authenticiteit observeren

Het zal je dan waarschijnlijk ook niet verbazen dat zuivere authenticiteit observeren lastig kan zijn. Iemand kan aan de kant blijven staan en niet meedansen bij een spontane flashmob. Dat maakt diegene die dat wél doet niet meteen authentiek. Het kan gewoon betekenen dat de toeschouwer niet van dansen houdt. Misschien glimlacht diegene bij een compliment, al is dat dan niet meteen van oor tot oor. Voor deze meer verlegen persoon is dat zo authentiek als maar zijn kan.

Net als bij het observeren van liefde is authenticiteit observeren erg specifiek en moeilijk en vergt het tijd om het goed te leren. Voor authenticiteit zelf is er geen echt checklijstje, omdat ook dat observeren alleen gaat als je er een min of meer eigen definitie bij hebt. Om die eigen definitie te vormen, kunnen de volgende vragen je wel op weg helpen:

Wanneer vond ik iemand nep of zag ik iets wat ik nep vond? Waarom was dat?
Hoe snel komt de ‘authentieke reactie’? Als je intern veel dingen moet overwegen, of bedenkt of iets wel of niet mag of hoort, is het al snel niet meer authentiek, eerder berekenend.
Doet/ zegt diegene dit in het openbaar? Dan is de kans groter dat dat ook authentiek is: we doen relatief snel minder authentiek als Jan en alleman ons kan zien, omdat dat niet iets is wat hoort, of waar je je zelfs voor moet schamen.

Langzaam maar zeker kom je er dan achter wat jij het verschil vindt tussen authentiek en spontaan, wijs, extravert, vrijgevochten, of… en dat kan je dan weer met een eigen schrijfstem uitwerken om zo interessante en unieke personages te schrijven.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Brett Jordan verkregen via Unsplash.

De observerende schrijver: Ik zie… donderwolken en zonneschijn

19 januari 202418 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Het zonnetje in huis en daarbuiten

Ken je het verschijnsel dat alles en iedereen mooi, lief en goedgemutst is als je vrolijk bent, maar dat de wereld vol lijkt te zijn met gemene, lelijke en chagrijnige mensen als je zelf ook niet in je beste doen bent? Dat effect noem ik het spiegeleffect.
Wat kan je met het feit dat een vaststaand gegeven (je humeur of het weer) de manier kleurt waarop je dingen observeert?

Heerlijk weertje vandaag, hè?

Het is niet voor niets zo dat in boeken de reünie met de verloren gewaande vriend een fantastisch zonnetje als achtergronddecor heeft. Als het alsnog met bakken uit de lucht valt, dan kan je er de donder op zeggen dat die vriend in de tussenliggende jaren van alles en nog wat uitgevreten heeft en nu ineens komt opdagen om je held iets af te troggelen. Het weer is een effectieve manier om snel een sfeer duidelijk te maken een soort algemeen gereedschap om het spiegeleffect te bewerkstelligen. In het echte leven gaat het ook op.

Natuurlijk is iedereen vrolijk als de zon schijnt na vier maanden regen en zoekt men massaal een plek om te schuilen bij een plotselinge stortbui. Maar wat zie je bij meer ‘neutrale’ weerdagen, zoals een doodgewoon buitje in het wisselvallige Hollandse weerbeeld? Of bij iets als sneeuw, waarbij kinderen uit hun dak gaan vanwege de sneeuwpret, maar de zure buurman klaagt over de kou? In hoeverre is het weer dan nog van invloed op de algemene gemoedstoestand? Kijk eens wat je opmerkt. Daar kan je een testje aan koppelen: bedenk hoe een willekeurige voorbijganger op straat zou reageren als het plotseling zou gaan waaien of er een regenboog zou verschijnen.

Als je op deze manier het meteorologische weer kan ontleden, helpt dat met het observeren van je eigen buien en zonnige momenten. Of om die van anderen te zien of te raden.

De donderwolk boven je hoofd

Als je zo’n dag hebt waar het alles en iedereen lelijk, gemeen en vies is, is het een hele kunst om nog iemand te zien lachen in een menigte. En als je dat doet, denk je waarschijnlijk iets als: wat valt er te grijnzen, jolige flierefluiter? De laatste mooie trui in de uitverkoop is net voor mijn neus weggegrist en iemand sneed me op weg naar de parkeerplaats. Dat zal jij wel geweest zijn, allebei de keren…

Of het tegenovergestelde idee, als je supervrolijk bent.

Als je niet vies bent van mindfulness, zijn zowel je slechtste als je mooiste momenten ideale gelegenheid om daarmee te oefenen, vanwege het uitgesproken spiegeleffect wat dan speelt. Is dat niet zo je ding, probeer om dan in een meer neutrale bui in een mensenmassa te ontdekken wie er op dat moment een ‘versterkte spiegel’ heeft. Waar zie je dat aan? Aan iets duidelijks als: ‘het breed grijnzende meisje groet de winkelbediende zeer hartelijk’ of: ‘de boos telefonerende passagier snauwt de buschauffeur af’ of zie je het óók aan iets relatief kleins als de manieren van lopen, lichaamshouding of de gefronste wenkbrauwen waarmee iemand naar diens telefoon kijkt?

Op deze manier oefenen met het spiegeleffect helpt je om neutraler te leren observeren, meer oog voor detail te krijgen en de waarheid van je personage goed op papier te krijgen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto van Niklas Weiss verkregen via Unsplash.

De observerende schrijver: Ik zie… opoffering

12 januari 20248 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Opofferen: maar al te graag of omdat het moet?

Opoffering kan op twee manieren voorkomen. Je doet het maar al te graag – je werkt over zodat je dat speciale cadeau voor je geliefde kan kopen – of je doet het omdat je gedwongen wordt en het alternatief alleen maar erger is: je geld of je leven!
Welke van de twee ook van toepassing is, het feit blijft dat:
* als je de keuze had je het liever anders had gezien: liever een hoger salaris of geen beroving
* het vaak een mate van onzelfzuchtigheid toont of anders moed om met de de vervelende situatie te leven.

Onzelfzuchtigheid, moed en een keuze om voor iets te staan? Jawel, elementen die bij een held(enreis) niet kunnen ontbreken!

Opoffering observeren kan je helpen om je held beter te begrijpen en ook uniek en realistisch vorm te geven.

Wat is opofferen precies?

Om het te kunnen observeren, moet je opofferen zowel erg groot als erg klein kunnen zien.
Zodra een opoffering klein lijkt, is het vaak iets dat in ons alledaagse leven veel terugkomt. Je associeert het al vaker met ‘maar dat moet nou eenmaal’ of ‘dat doe je gewoon, dat is normaal of je menselijke plicht.’ Is het iets groters, dan is het vaak iets dat we scharen onder iets dat superhelden in films doen en we zelf niet kunnen of durven.

Kleine opofferingen zijn dingen als:

Eerder opstaan zodat je op tijd kan werken, ook al heb je geen zin om je warme, knusse bedje te verlaten.
Die twee euro die je op straat vindt aan een zwerver geven in plaats van er zelf een kaneelbroodje van te kopen.
(Meer) werken zodat je je kinderen kan opvoeden met (iets meer) materiële luxe

Dat lijkt nutteloos om op te merken, tot je je bedenkt dat er mensen zijn die op de zak van hun rijke ouders teren en nooit werken, of met uitkeringen frauderen om dat niet te hoeven en nooit iets aan anderen geven. Kortom: als je meerdere kleinere opofferingen bij elkaar optelt, kan je uitkomen op de normen en waarden van je personage: wat die doet of nooit zou doen, ten koste van iets anders.

De grote opofferingen zijn bijna altijd tekenen van grote moed. Ook die heeft je held nodig, anders verlaat die de comfortzone nooit en kan een verhaal niet beginnen.

Zonder normen en waarden en moed – wat dat dan ook specifiek voor je held mag betekenen -, heb je een held op sokken.

Opoffering en waardering

De opoffering van de een is een waardering van de ander. Heb je ooit in de vroege ochtend van een belangrijke sollicitatie in stromende regen op de bus staan wachten? Dan was je vast blij dat de buschauffeur de kleine opoffering had gemaakt om die dag op tijd op te staan. Zo kwam jij warm en droog op je sollicitatiegesprek aan en heb je nu een geweldige baan.
Kijk eens op wat voor manieren je deze kleine wisselwerkingen van opoffering en waardering kan opmerken. Dan zie je ook hoe iemand heldhaftig kan zijn zonder meteen een superheld te hoeven zijn. Dat is dan weer erg handig voor het maken van een herkenbaar personage.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Joel Muniz via Unsplash.

Schrijfoefening: dat ene moment

7 januari 202429 februari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Bijna iedereen heeft wel zo’n onwerkelijk moment gehad waarop iemand je leven heeft veranderd, of andersom. Of nog mooier: allebei.

Hoe schrijf je over ‘dat ene moment’?

Dat ene gesprek, die ene patiënt of medepassagier was als een mentor die uit de lucht kwam vallen en gaf een onverwachte levensles die je zo’n diep gevoel van (mede)menselijkheid liet voelen dat je er jaren later nog van volschiet als je eraan denkt, of dat die ervaring tot je levensmotto heeft geleid.
Die momenten zijn vreselijk moeilijk om goed te beschrijven. Woorden schieten tekort om te vertellen waarom het niet zomaar een bijzondere ontmoeting was. Behalve dan misschien iets als: ‘de manier waarop wij elkaar aankeken..’. Hoezo cliché? En dan ook nog eens een van het romantische soort, terwijl je jouw levensechte held misschien net een hand hebt gegeven… Hoe schrijf je over dit soort ontmoetingen op zonder dat je lezer om een teiltje vraagt?

Onverwachte kwetsbaarheid

Of je mentor nu iemand is die je een enkele keer hebt ontmoet, of het je vader was die gedurende je hele jeugd een baken van wijsheid was, ‘dat ene moment’

zie je niet aankomen. Ook al zegt een van de twee dat er iets belangrijks gezegd moet worden, je kan niet voorzien dat het iets is dat je leven lang bij je blijft. We zien vaker inspirerende citaten in boeken staan, of we voeren vaker diepgaande gesprekken, maar dit gesprek steekt er voor altijd met kop en schouders bovenuit. En dat weet je van tevoren nooit.
maakt dat je niets voor de ander kan verbergen, alles ligt open. Denk aan zinnen als: ‘Je keek dwars door mijn ziel’ of ‘mijn masker viel af.’ Of je hebt het gevoel dat als de ander je in een glimp bloot zou zien, dat niets nieuws voor de ander zou zijn, of op een rare manier misschien ook niets geks of vervelends. Eerder zag de ander al iets van je dat vele malen naakter voelde dan jou zonder kleren te zien’. Anders gezegd: deze manier van zien gaat vergezeld van een extreme vorm van (emotionele) kwetsbaarheid. Achteraf zijn de momenten prachtig, maar op het moment zelf voelt het – door die kwetsbaarheid- waarschijnlijk als een van de engste momenten die je hebt meegemaakt.

Opschrijven en afpellen: emotionele kwetsbaarheid onderzoeken

Een moment dat je leven verandert is dus vrijwel altijd emotioneel extreem kwetsbaar, waarvoor alleen clichés beschikbaar lijken om het te beschrijven en die dan alsnog het gewicht van het moment niet dragen. Daarom moet je dat moment heel goed onderzoeken, wil je er een poging toe doen. ‘Het veranderde mijn leven.’ is een holle frase: het zegt technisch gezien veel, maar de voeling erbij ontbreekt nog.

Begin bij het begin. Waarom was dat moment zo onverwacht? Waarschijnlijk omdat de persoon met wie je was wel de laatste was van wie je zo’n gesprek verwachtte, of dat het gesprek deze wending zou nemen. Je ziet je stoïcijnse oom voor het eerst huilen, of de vreemdelinge in de trein vertelt plotseling haar duisterste geheim aan je, dat -jawel!- ook nog eens met jouw duistere geheim overheen komt. Observeer met terugwerkende kracht wat jij al voelde of zag aan jezelf of aan de ander zag dat eraan zat te komen. Denk aan dingen als:

Die ander keek me al aan met een blik die mijn nek deed prikken.
Ik was ontspannen waar de ander wanhopig leek: misschien was ik de veilige haven die de ander nodig had
Ik las een boek over huiselijk geweld. Vandaar dat die ander uiteindelijk vroeg of ik dat net als haar had meegemaakt.

Dan was daar het moment waarop die persoon door je heen keek, of jij door de ander of allebei. Wat zag je in die ogen, die spiegel van de ziel, of hoe werd er door jou harnas heen geprikt? Waarom was er vanaf dat moment geen weg meer terug? Schrijf alles op wat je je nog kan herinneren. Dat is waarschijnlijk heel veel. Het kan helpen om het grofweg zo onder te verdelen:

Wat was er aan de hand?	Ik	De ander
emotioneel	leek uit elkaar te klappen, kon wel schreeuwen	keek doodsbang, begon te huilen
fysiek	voelde mijn benen in lood veranderen	stond te trillen als een rietje
gedachtengang	Wat moet ik hierop zeggen? Hoe weet jij dit? Wat gebeurt hier?	ik voel me betrapt (zei jij later/ vertelden je ogen)
specifieke gebeurtenis: de meest doodse stilte ooit, viel tussen ons	probeerde een letterlijke uitgang te vinden: ik zocht naar een deur	keek me misschien wel een halve minuut niet meer aan.

Vergis je niet, met een simpel schemaatje ben je er nog lang niet. Dit is een kwestie van (namens je persona(ge)) heel intens doorvoelen wat er toen gebeurde. Keer op keer. Het schema is slechts een hulpmiddel bij een lang en intensief proces. Wees gewaarschuwd: ‘dat ene moment’ is snel verprutst in een verhaal Het is zo intens, zo rauw dat je héél goed moet kunnen schrijven om het te kunnen bedenken en nog authentiek te kunnen laten voelen. Daarom duikt het vaker op in autobiografische verhalen. Als de ander echt bestaat, waak er dan voor dat je veel waargebeurde elementen fictief of anoniem maakt, of flink aanpast: dit soort intieme informatie mag je niet zomaar namens anderen de wereld in sturen!

Geef het de ruimte

Zodra je in ‘dat ene moment’ zit met de ander, hoor je dingen die je nooit verwachtte te horen. Je beseft dan ten volle dat er een medemens naast je staat met angsten en dromen, een verleden en een toekomst. Dat besef kan je niet vangen in het beschrijven van ‘het moment’ alleen. Als je ‘het moment’ eer aan wil doen, zal je van jou persona en het personage van de ander ook diepgaandere elementen van de personagebiografie moeten delen om het echt tot zijn recht te laten komen. Wil je niet dat dat een infodump wordt, dan besteedt je al snel vele scènes of hoofdstukken daaraan. Oftewel: ‘het moment’ wordt een groot deel van het verhaal als je echt wil duidelijke maken hoe belangrijk het echt is geweest. Geef dat moment de ruimte in je verhaal, net als je die voelde toen het zich voordeed.

Deze blogpost is opgedragen aan N.G. en S.T. Dank jullie voor ‘dat moment’ dat jullie met mij hebben gedeeld. Ik ben vele jaren later nog altijd diep onder de indruk en immens dankbaar dat ik jullie zo heb mogen zien. En jullie mij.

Foto door Joseph Frank verkregen via Unsplash.

De observerende schrijver: ik zie…liefde

5 januari 20241 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Liefde definiëren

Laten we eerst onderscheid maken tussen romantiek en liefde. Romantiek is namelijk erg makkelijk op te merken. Dat is simpel gezegd alles wat je ziet en vervolgens denkt: verliefd stel. Kussen, hand vasthouden, wijntjes bij de haard… Maar liefde is heel wat moeilijker om concreet te observeren. Omdat het zich op verschillende manieren uit en omdat er ook niet echt een duidelijke definitie bestaat die alles omvattend is: die is namelijk vreselijk moeilijk te geven (Probeer maar eens…).

Om liefde te kunnen observeren moet je het voor jezelf kunnen definiëren. Niet in de letterlijke zin, want dat is dus vreselijk moeilijk. Maar probeer wel een globaal idee te krijgen van wat jij wel liefde vindt en wat niet. Vind jij dit liefde, of juist niet, omdat het meer naar vriendelijkheid neigt voor je? Of zou je iets eerder ‘moed’ ‘opoffering’ ‘seksuele aantrekkingskracht’ ‘kinderlijk onschuld’ of ‘menselijkheid’ noemen?
Liefde is zo moeilijk te definiëren omdat het vaak eerder een soort optelsom is van meerdere goede en fijne of soms zelfs pijnlijke dingen, dan het van zichzelf duidelijk is afgebakend.

Om je op weg te helpen volgen hier een aantal videoclips. Schrijf eens op waarom je wat je ziet liefde zou noemen of niet en wat het anders/nog meer is. Is het liefde als…

je een geliefde ophaalt van het vliegveld met een knuffel of een kus? – Love Actually
je jezelf voor schut zet ten behoeve van je dochter/zusje, zodat zij kan blijven dansen op een podium waar ze hard voor geoefend heeft? – Little miss sunshine
een psycholoog een patiënt de ruimte geeft om je te omhelzen, op een moment dat een trauma na een leven lang vast te hebben gehouden, eindelijk wordt verwerkt? – Good Will Hunting
een gevangenisbewaker als laatste woorden voor een onschuldige gevangene heeft “Wij haten je niet.” voordat de gevangene wordt geëxecuteerd? – The green mile

Zie je dat deze voorbeelden waarschijnlijk niet per se de eerste dingen zijn waar je aan denkt bij het woord liefde? Liefde zit in zekere zin zowel overal als nergens – of in ieder geval op plaatsen waar je het niet meteen verwacht. Goed opmerken en observeren van liefde kost waarschijnlijk tijd, omdat je, wil dat lukken, je iets heel groots en persoonlijks waarschijnlijk moet (her)definiëren.

Liefdestalen

Iedereen heeft een eigen manier om liefde te tonen en te uiten. Die manieren worden liefdestalen genoemd. Het zijn er vijf:

positieve woorden
aanraking
dienstbaarheid
cadeautjes geven
tijd en aandacht

Het is voor het observeren van liefde handig als je weet van deze talen hebt, zodat je ook kan opmerken wat andere manieren van liefde uiten kunnen zijn, ook al zijn het niet de jouwe. En ook: waarom sommige mensen niet snappen dat hun gebaar van liefde niet wordt gewaardeerd. Maar als je iemand bent die niet van aanraking houdt, terwijl jouw voornaamste liefdestaal aanraking is…?

Dat gaat al verder dan observeren, maar zulke observaties kan je gebruiken voor goed uitgewerkte personages of plotwendingen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Fotoo doorTyler Nix via Unsplash

De observerende schrijver: Ik zie… schaamte

29 december 202325 december 2023 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Wat is schaamte precies?

De volgende definitie van schaamte komt van sociale wetenschapster Brene Brown:

Schaamte is het intens pijnlijke gevoel of de ervaring te geloven dat we tekortkomingen hebben en daarom onwaardig zijn voor liefde en erbij horen – iets wat we hebben meegemaakt, gedaan of niet hebben gedaan maakt ons onwaardig voor menselijke verbondenheid.

In haar werk maakt Brene ook een onderscheid tussen schaamte en schuldgevoel:
Schuldgevoel is de innerlijke stem die zegt: “Ik heb iets slechts gedaan.”
De innerlijke stem van schaamte zegt: “Ik ben slecht.”

Kun je schaamte zien?

Schaamte is een gevoel, en het blijft vaak onzichtbaar omdat het zo lastig is om over te praten. Brene Brown stelt zelfs dat schaamte niet kan blijven bestaan als erover wordt gepraat. Hoe dan ook, schaamte is iets dat vanbinnen woedt en niet naar buiten hoort te komen. Bij schaamte ligt het gevoel van ‘het niet waard zijn’ eraan ten grondslag. Wat is ‘het’? Dat kan zeer uiteenlopend zijn:

Hulp ontvangen
Uitgenodigd worden voor een feestje
Promotie krijgen

Enzovoort.

Dit is de schaamte die je niet kan zien, omdat die in iemands hoofd afspeelt. Maar als je het ‘omdraait’ kan het al iets zichtbaarder worden:

Als je geen hulp waard denkt te zijn, ga je er niet om vragen
Als je denkt dat je geen waardige gast te zijn op een feestje, trek je je misschien terug in de groep of bij sociale activiteiten
Ben je de promotie zogenaamd niet waard? Dan houd je je klein op het werk of ga je daar niet je beste beentje voor zetten.

Schaamte observeren in plaats van erover praten?

In een persoonlijke situatie kan je met geliefden erover praten, maar als het puur om observeren gaat, is schaamte moeilijk te zien, omdat het zich ten koste van vrijwel alles wil verstoppen. Daarom vormt schaamte een wijze les voor observeren in het algemeen. Als je iets ziet, is het handig, soms zelfs nodig om erover na te denken wat daarmee een samenhang heeft of kan hebben. Maak bijvoorbeeld een woordenweb met het kernwoord in het midden en schrijf in de vertakkingen op wat er wellicht nog meer achter schuilt, of juist waar het een symptoom van kan zijn.

Natuurlijk hoef je met observeren niet altijd eindeloos verder over iets na te denken. Als je een stel tieners opgewonden kwebbelend ziet winkelen, kan je bedenken dat ze elkaar al sinds de kleuterklas kennen en allebei dol zijn op tennis, maar daar schiet je niet veel mee op als het gaat om de vraag: “Wat zit erachter?” Vriendinnen die tennissen, is geen verhaal, maar een gegeven.
Iemand die zijn baan heeft verloren, zich daarvoor schaamt en nu aan de drank is, is dat wel. Daar spelen de vragen “Wat is er exact aan de hand?” en “Waarom?” mee. Dat zijn de toverwoorden voor een pageturner.

Als je iets observeert waar je de vinger niet op kan leggen, maar waarbij je wel afvraagt ‘Wat?’ en ‘waarom?’ – zoals bij schaamte-, dan is het de moeite om er iets meer werk van te maken dan alleen iets opmerken.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.
Foto door Andrew Neel verkregen via Unsplash
.

De observerende schrijver: Ik zie…magie

22 december 202311 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Hoezo “Ik zie magie”?

Bijna iedereen heeft wel een hobby of onderwerp waar je maar niet over uitgepraat raakt en er veel van weet, gewoon omdat je het zó prachtig vindt. Zo praten lezers misschien eindeloos over de kick van het bemachtigen van een eerste druk van een boek, andere mensen houden maar niet op over modeltreintjes, actiefiguren, porseleinen beeldjes, alles-met-katten-erop of…

Dit artikel gaat over het enthousiasme dat specifiek daarmee gepaard gaat. Dus niet het algemene enthousiasme dat kan gaan over uitkijken naar het dagje dierentuin of de enthousiaste reactie op de wel hele leuke foute kersttrui van je vriend, maar enthousiasme van het ‘ik word nou echt blij van het bladeren door een oud boek en de muffe geur die daarbij hoort.’-soort. Het soort magisch enthousiasme dat mensen die datzelfde enthousiasme delen he-le-maal begrijpen en waarvan andere mensen denken: het is maar net waar je blij van wordt…

Zoek de magie

Vraag een enthousiasteling eens over zijn interesse en waarom die zo speciaal is. Ongetwijfeld zal je een uitgebreide toelichting krijgen. Kijk niet alleen naar de twinkelende ogen, maar vraag ook vooral de grote zaken of details die je niet kent of waarvan je niet begrijpt dat juist dat het verschil maakt tussen ‘dit is gaaf’ en ‘dit is gewoon magisch!’

Als je een globaal antwoord krijgt, kan dat je blik verruimen of weer iets laten beseffen: Natuurlijk kan tuinieren fantastisch zijn, als je al die moeite die je ervoor doet letterlijk en figuurlijk later tot bloei ziet komen.
Als je een heel specifiek antwoord krijgt: “Als ik het zand onder mijn vingers voel en ik de zwaarte in mijn lijf voel van de fysieke inspanning, besef ik dat ik iets verzet, iets doe wat in verbinding staat met iets groters,” kan je je gaan bedenken waar je dat nog meer ziet. In een andere context, zoals de muzikant die weet dat vele fans van zijn muziek gaan genieten als het muziekstuk eenmaal is gecomponeerd en misschien wel op bruiloften gedraaid gaat worden. Of in het opzicht dat je inziet dat als er geen schoonmakers waren op de treinstations, jouw treinreis dan een stuk minder aangenaam zou verlopen en dat je dus erg blij bent dat er schoonmakers zijn, ook al zullen ze je leven niet meteen veranderen. Een soort ‘alles is verbonden en alles valt op zijn plaats’-gevoel.
Je ziet op dat moment iets groters, magisch, mooiers omdat je er nu ineens oog voor hebt, omdat de enthousiaste tuinman je daar op wees.

Wat heb je eraan om magie te observeren?

Het is goed voor je humeur als je in een bui bent waarin je magie opmerkt, maar het is ook nuttig voor je schrijversvaardigheden. Waar de enthousiaste tuinman helemaal rustig wordt van tuinieren, wordt zijn buurman daar alleen maar chagrijnig van: “Zit je daar aan het eind van de dag met een kromme rug en kramp in je stoel…” Het laat je beseffen dat iedereen hetzelfde heel anders kan beleven. Dat leert je om vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar de wereld en daarmee uiteindelijk ook naar de geheel eigen wereld van je personages, die je daardoor extra uniek en realistisch kan schrijven.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.
Foto door Almos Bechtold verkregen via Unsplash.

De observerende schrijver: Ik zie…een wachtrij

15 december 202311 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Wat de situatie ook is, wachten tot je weer verder kan is nooit leuk. Het is een ding om op te merken dat iedereen al dan niet iets rustig afwacht, het is het volgende om daar iets bruikbaars van te maken voor een sfeeromschrijving of aanzet voor een scène.

Waar wachten we met z’n allen op?

Als je maar lang genoeg ergens op moet wachten, zoals in een wachtrij, wordt de situatie op een bepaald moment ongemakkelijk en wordt je geduld op de proef gesteld. Kijk eens hoe je dat aan mensen kan zien. Je kan kijken wat mensen individueel doen, zoals zuchten of mopperen, maar dat is vaak heel specifiek. Voor tips voor die observaties kan je de tipartikelen lezen over het observeren van geduld en ongemak.

Observeren is niet altijd alleen iets concreets zien, het kan soms juist erg waardevol zijn om iets abstracts op te merken. De wachtrij is daar een goed voorbeeld van. Of het nu de wachtkamer in de huisartsenpraktijk is, de rij voor de achtbaan, of gewoon het wachten tot de trein ein-de-lijk weer gaat rijden als er een rood sein is gegeven. Als je de insteek neemt dat we ergens op wachten, in plaats van ieder voor zich, let je meer op de algehele sfeer.
Ik zit misschien ongeduldig met mijn voet te tikken, maar mijn buurman reageert zijn woede af aan de telefoon; zijn gesprekspartner weet nu ook dat de trein voorlopig niet gaat rijden…
Zo kan je de sfeer samenvatten als bedrukt, of onaangenaam. Waarschijnlijk zou je die meteen voelen als je als de conducteur de coupé binnen komt lopen. Daar hoef je niet elk afzonderlijke persoon voor aan te kijken.

Observeren van iets abstracts

Iets abstracts kun je in zekere zin niet observeren, net zoals je de wind niet kan zien, alleen de bladeren aan de boom ziet bewegen. Maar toch kan het waardevol zijn om een abstracte observatie op te schrijven, zoals de sfeer in de trein is onaangenaam, omdat iedereen zijn geduld verliest bij de oplopende vertraging. Daar moet je wel een aantal stappen voor doorlopen om er iets nuttigs uit te halen:

Maak een mentale foto (Ik zie….)
Bepaal de sfeer
Bepaal een mogelijk doel
Bedenk een mogelijk middel
Bedenk hoe dat aan zou slaan (of juist niet!)
Maak van de foto een scène

Een voorbeeld aan de hand van een wachtrij voor de achtbaan:

Ik zie mensen knarsetandend, zwetend en zuchtend in de wachtrij voor de achtbaan staan.
Moordend. (Zie je dat stap 1 en 2 de eigenlijke observatie vormen?)
Dat moet vrolijker; iedereen moet de Efteling levend verlaten.
Iemand in de wachtrij perst zich langs iedereen heen om snoepjes uit te delen.
Iedereen wordt vrolijk van dit lieve gebaar/ de mensen komen straks nog misselijker dan normaal de achtbaan uit.
Opa vertelt aan zijn kleinkinderen hoe hij oma ontmoette in de rij voor de achtbaan omdat zij snoepjes uitdeelde/ de pretparkmedewerker staat een halfuur lang schoon te maken bij de uitgang van de achtbaan om het vele, plotselinge braaksel op te ruimen, waardoor de achtbaan tijdelijk sluit en er verontwaardiging ontstaat bij de pretparkbezoekers.

Kortom: als je iets abstracts wil observeren, wees dan niet bang dat je bevindingen niet concreet genoeg zijn. Schrijf een bevinding globaal op, gewoon zoals je die opmerkt. Bedenk dan vervolgens wat daarmee kan gebeuren en wie weet is daar zomaar een inzicht in een personage of een idee voor een scène!

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online

Foto door Madeleine Maguire verkregen via Unsplash

De observerende schrijver: Ik zie…een feeststemming

8 december 202311 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een feest of een feestje waard?

Een feeststemming komt voor in de feestdagen: alles wordt versierd voor Sinterklaas, kerstmis of iets anders waarvan we collectief besloten hebben dat het het vieren waard is. Kleinschaliger is iets dat een feestje waard is: niet het hele land, maar wel je hele kring van geliefden viert dat je een kindje hebt gekregen, trouwt, of geslaagd bent voor je eindexamen.
Het verschil is dat een collectief feest van alle kanten op je af komt en meestal ook langer duurt en een persoonlijk feest veel korter, maar vaak ook intiemer is. Kijk eens of je ziet hoe die verschillen effect hebben op de gemoedstoestand. Denk aan: je krijgt even een tintelend gevoel van binnen door alle lampjes in de winkelstraten tijdens de donkere dagen, maar je ontploft zowat urenlang van blijdschap als je eindelijk je trouwjurk mag passen.

Wat valt er te vieren?

Of het nu een feestje of een feestdag is, wat vieren we eigenlijk? Een verbond van liefde, zoals bij een huwelijk? Weten we dat überhaupt nog wel? Het zal niet de eerste keer zijn dat een kind denkt dat we met Pasen de verjaardag van de paashaas vieren. En weet jij nog waar Pinksteren om draait?
Let er eens op in hoeverre de mensen zich bewust zijn van wat er nu eigenlijk gevierd wordt en in hoe dat de manier van een feestdag of een feest vieren verandert.
Om Kerstmis als voorbeeld te nemen: de meeste mensen gaan tegenwoordig vaak met Kerstmis naar de kerk als een soort familietraditie, niet zozeer omdat ze nog (intensief) met hun geloof bezig zijn. Dan is een bezoek aan de kerk routine, waar de gelovige nog echt naar Kerstmis uit kan kijken als een van de belangrijkste dagen van het jaar.

Kijk ook vooral hoe de dynamiek verandert of kan veranderen als mensen denken dat iedereen met dezelfde intentie iets viert, maar er heel verschillende ideeën zijn die uiteindelijk botsen. Neem Bridezilla: iedereen denkt een feest van liefde te gaan vieren, maar de bruid ziet het als een excuus om het duurste feest van haar leven te kunnen geven, waar het er alleen om gaat dat zij het middelpunt van de aandacht is.
Hoe zie je die dynamiek veranderen? Stress? Ongemakkelijke momenten? Onhandige verzoenpogingen? Onverschilligheid omtrent het hele feest? (“Als het zo moet, laat dan maar…”)

Waarom vieren we dit (niet)?

Dat brengt ons bij de vraag: waarom vieren we dit?
Wat en hoe uitgebreid je viert, kan iets zeggen over je normen, waarden en overtuigingen. Je viert het niet voor niks, dus je vindt er iets van. Of je vindt ergens juist iets van omdat je het niet viert. Kijk en vergelijk:

“Wij vieren verjaardagen altijd met onze vriendenkring. Anders zien we elkaar vanwege de drukke schema’s nog minder dan we al doen.”
“Ik vier mijn verjaardag niet. ‘Ik heb weer een jaar overleefd.’ Nou nou, wat een wereldprestatie.”
“Kerstmis is een feest om met je familie bij elkaar te komen, dus dat doen we.”
“Ik vier geen Kerstmis: het levert altijd alleen maar familiedrama op.”
“Wij trouwen gratis voor het gemeentehuis. Wij weten dat we van elkaar houden, daar hoeven we geen duizenden euro’s voor uit te geven om dat te bewijzen.”
“Onze bruiloft wordt gigantisch: die ene keer dat we kunnen uitpakken, mag het hele dorp onze liefde meevieren!”

Schrijf op wat je opmerkt aan hoe en wat iemand iets viert en hoe dat aansluit bij zijn karakter of overtuigingen. Je hebt misschien meer papier nodig dan je in eerste instantie verwacht!

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Adi Goldstein via Unsplash.

De observerende schrijver: ik zie… geduld

1 december 202311 januari 2024 ~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Situatie of persoon?

Als je geduld wil observeren, moet je eerst afbakenen welk soort geduld je probeert op te merken. Het geduld voor een situatie of het geduld voor een bepaald persoon.
Denk bij geduld voor een situatie aan dingen als: geduld bewaren bij de eindeloze rij in de achtbaan, wachten tot je de cijfers terugkrijgt bij een belangrijk examen. Geduld bij personen is bijvoorbeeld de leraar die voor de zoveelste keer iets moet uitleggen aan een leerling die iets niet snapt, of de vriend die zijn kameraard voor de zesde keer moet helpen en waarbij het de vraag is of en wanneer de spreekwoordelijke zevende sloot op zich laat wachten.

Bij geduld voor een situatie is het meestal zo dat je het wachten gewoon zal moeten uitzitten. Je kan persoonlijk niets doen om iets sneller of anders te laten gaan. Als er een mens bij betrokken is, kan je er soms nog iets aan veranderen. Je kan de ander aansporen tot verandering, zodat die zevende sloot uitblijft, proberen te schreeuwen, zodat de ander van schrik en angst je gaat helpen, een luisterend oor bieden om de ander te kalmeren waardoor de gespannen situatie weer wat behaaglijker wordt…

Mensen die je geduldig zou noemen, tonen vooral geduld, begrip en warmte als het geduld andere mensen betreft. Blijven ze rustig als een situatie tegenzit, dan zijn ze eerder ‘rustig’ of ‘geen stresskip’, maar dan komt het woord geduld meestal niet ter sprake. Let daar maar eens op. Ongeduldige mensen tonen daarentegen vaak weinig tot geen geduld bij mensen en zijn ‘overspannen’ of ‘hebben een kort lontje’ als het wachten geblazen is vanwege een situatie.

Maar om mensen zomaar als geduldig of ongeduldig te bestempelen is niet helemaal eerlijk als je geen weet hebt van het meespelende belang.

Het meespelende belang

Een vertraagde trein op een doodgewone werkdag of een treinvertraging wanneer je een intercontinentale vlucht naar de bruiloft van je beste vriend dreigt te missen? Het waarom van het behoud of verlies van geduld is misschien niet direct te observeren, maar wel belangrijk om mee te nemen voor een goede omschrijving ervan.
Wat je wel kan observeren is wat mensen doen om hun geduld te bewaren als ze dat dreigen te verliezen. Diep ademhalen? Boos kijken en afleiding zoeken? En wat doen ze als dat niet lukt? Schreeuwen tegen anderen? Grommen? Zich terugtrekken? Waar lijkt de scheidingslijn te liggen tussen bijvoorbeeld brommen en schreeuwen?

Geduld op lange termijn

Geduld kan je observeren op een enkel moment, maar ook op de ‘lange termijn.’ Daarbij kijk je niet zozeer naar direct gedrag om geduld te tonen of te bewaren, zoals hierboven beschreven, maar waar de grens van geduld ligt als steeds hetzelfde zich blijft voordoen of als er geen schot in de zaak zit. Dus ben je niet geïrriteerd omdat je werknemer een keer te laat is gekomen, maar omdat dat steeds weer gebeurt. Dan is die irritatie er nog steeds, maar zal je naar een oplossing gaan zoeken. Zelfs als de situatie niet te sturen is. Kijk eens wat mensen dan doen. Willen ze alles alleen oplossen, of zoeken ze hulp? Maken ze eerst een plan, of zijn ze van het aanpakken? Als er op de lange termijn een beroep wordt gedaan op geduld, geeft dat een mooi kijkje in de middelen die een persoon (of personage) heeft of durft aan te spreken om uit een benarde situatie te komen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.
Foto door Aaron Burden verkregen via Unsplash