Met een persoonlijke blik schrijven over een plaats

Iedere schrijver ziet dingen door een persoonlijke bril. Je kan jezelf trainen om daar alert op te zijn. Omdat een persoonlijke bril ook sterkte invloed kan hebben op je schrijversstem is het belangrijk dat je zoveel mogelijk ziet wat een bril kan vormen. Deze blogpost gaat in op aspecten van plaats.

Een bril van plaats? Hoezo?

Is er ook zoiets als een persoonlijke bril van plaats? Reken maar! De wereld wordt steeds kleiner, maar vergeet niet dat de wereld stiekem nog steeds gigantisch is. Er zijn alleen al meer dan honderd miljoenensteden op de wereld. Zo’n stad heb je niet in een week helemaal ontdekt. Laat staan alle andere dorpjes, woestijnen, nationale parken en fantastische restaurantjes die ook nog op de wereld zijn. De wereld is zo groot dat je nooit daadwerkelijk kan bevatten wat er allemaal op gebeurt. Je kan ook nooit echt weten hoe het is om op alle mogelijke plaatsen ter wereld op te groeien. Je kan er een globaal idee van hebben, maar echt een waterdicht beeld, dat is een ander verhaal. Een verhaal waarin je met een bepaalde bril naar plaatsen kijkt die je al dan niet kent.

Wat maakt een bril van plaats?

Een bril van plaats heeft natuurlijk met een bepaalde omgeving te maken, maar je zou het ook kunnen samenvatten als: gewenning. Een plaats heeft bepaalde kenmerken, die altijd terugkomen en waar je dus aan ‘wendt’. Kijk maar:

Plaats	associeer je met	dat heeft óók / X heeft dat óók	de plaats heeft dus overeenkomsten met
Een boerderij in het vlakke, Westerse Nederland	boerderijdieren	koeien	Een boerderij in de bergen van Oosters Sri Lanka
Een moskee in de rijke Verenigde Arabische Emiraten	een grote islamitische gemeenschap	Indonesië	een arm Indonesisch dorpje
Snackgigant Burger King	ongezond eten	Sjefkes hamburgertent	een bescheiden zaak

Het gaat erom dat je ziet dat sommige overeenkomsten zo overduidelijk zijn (natúúrlijk zijn er dieren op een boerderij, natúúrlijk verkopen zowel de snackgigant als je plaatselijke frietzaak ongezond eten) dat je niet ziet dat er ook nog grote verschillen zijn. In de bergen van Sri Lanka heb je een heel ander uitzicht vanaf de boerderij dan die in het vlakke Nederland. Je geniet van je heerlijke verse snack wanneer je gezellig en op je gemak met Sjefke kan kletsen. Dat is anders wanneer iedereen gehaast en chagrijnig een geplette burger to go haalt bij de Burger King. Een andere plaats kan dus ook voor een heel andere sfeeromschrijving zorgen.

Wat eerst vanzelfsprekend leek, is niet langer zo. Je kijkt er plotseling met een andere bril naar.
Of andersom: soms kan je denken: wat hebben Sri Lanka en Nederland nou met elkaar gemeen? Boerderijen dus bijvoorbeeld. Deze manier van kijken naar een plaats maakt dat je een bril makkelijker af kan zetten.

Soms zijn verschillen in plaats een kwestie van tijdelijke beleving, zoals de hamburger in de snackbar. Andere keren kan het daadwerkelijk een levenslange bril vormen. Een kind dat in een Nederlands boerengezin opgroeit, gaat gewoon naar school. Dat geldt misschien niet voor een boerendochter in het verre Oosten: die moet misschien wel op het land werken om het gezin helpen te onderhouden. Dan is een verschil van geografische plaats misschien het verschil tussen een leven van weelde en armoede. Dat brengt op zijn beurt andere dingen betreft welvaart met zich mee die een verschil kunnen maken voor je verhaal.

Waar ben ik…?

Waar ben ik…? is een goede vraag om te stellen als je op een bepaalde plaats bent. Kijk goed om je heen en haal je opschrijfboekje tevoorschijn. Wat zie je? Soms is iets een show don’t tell door er alleen al naar te kijken. In een wijk met villa’s wonen rijke mensen. Soms is het niet zo overduidelijk, maar als je leert observeren – of gewoon wat langer nadenkt- kun je ook al bepaalde conclusies trekken.
* Ik ben in een bergdorpje in Niemandsland. Er wonen dus ook niet veel mensen. Waarschijnlijk is deze dorpsgemeenschap hecht omdat ze -letterlijk- niet veel andere mensen om zich heen hebben.
* Ik ben op een supertoeristische plek. Die straatverkoper raakt zijn koopwaar dus wel kwijt. Misschien is het daarom kwalitatief niet het beste en kan ik beter iets verderop een souvenir gaan zoeken?
* Ik loop door een islamitische buurt. Waarschijnlijk moet ik de wijk uitlopen als ik voor vanavond hamlapjes wil kopen.
* In de rijkeluisbuurt zie ik geen Fiat Panda rondrijden. Het is wachten op een Tesla. En dat is waarschijnlijk niet de enige auto voor de deur.

Waar ben ik…?

Zodra je weet waar je bent, hebt leren observeren en de associaties bij die plaats duidelijk hebt, is het tijd voor het echte werk. Je gaat “Waar ben ik…?” aanvullen:
* Waar ben ik opgegroeid? (werelddeel, land, stadsdeel, platteland) Wat heeft dat voor invloed op je religie, sociaaleconomische status, enzovoorts? Daar kan je eindeloos verder mee brainstormen. Je zal al snel uitkomen bij de bril van je persoonlijke milieu.
* Waar ben ik naar school gegaan? (dorpsschooltje met twee houten palen en een rieten dak of een elitaire privéschool)
* Waar speelde ik vroeger het liefst? (op het voetbalveldje in het dorp, op de kartbaan in de stad, in de moederpoel bij het weiland of op het schoolplein)
* Waar ben ik voor het eerst verliefd geworden of gekust? Op een gezellig schoolfeest, of in het huis van mijn pleeggezin?

enzovoorts.

Soms zegt een exacte, fysieke plaats heel veel. (Je groeit anders op in Congo dan in Nederland). Andere keren moet je wat meer tussen de regels door lezen. Ben je voor het eerst gekust in het huis van je pleeggezin? Dat huis zelf is dan niet zo interessant meer, maar wel dat je in een pleeggezin hebt gewoond. Dat kan ook een bril vormen.

Schrijf iedere bevinding die je hebt met een antwoord op een waar-vraag op in je opschrijfboekje. Uiteindelijk word je je dan bewuster van je eigen bril. Dat helpt ook om te beseffen dat andere ervaringen en dus ook bevindingen niet per se onjuist, maar slechts anders zijn. Dat is essentieel voor een schrijver, want hoe ga je anders in de huid van je personage kruipen?