Hoe schrijf je een wijs personage?

We kennen er allemaal wel een: een personage dat om elke andere zin een levenswijsheid lijkt te vertellen, of dat in alles wat het doet de zin van het leven compleet doorgrond lijkt te hebben. Vaak is dit personage een man met een lange baard. Maar niet elke bebaarde is meteen wijs als hij met een mooie uitspraak komt. Sterker nog, maar weinig tropes zijn zo vervelend als die verkeerd worden uitgewerkt als die van de wijze (oude man). Hoe zorg je ervoor dat jouw archetype wijze personage inderdaad wijs in plaats van een holle preker wordt?

Wat is wijsheid?

Laten we eerst eens wijsheid afbakenen, ten behoeve van deze blogpost.

Wijsheid is een dieper inzicht in de de grotere dingen of vraagstukken van het leven. Als je wijsheid bezit, kan je die inzetten om tegenslagen in het leven tegemoet te treden, zonder jezelf daarin te verliezen.

Met deze definitie wordt duidelijk dat iemand die wijs is, een zekere mate van levenservaring moet hebben. Als je (nog) weinig van het leven hebt meegemaakt, dan kan je het niet op een wijze manier doorgronden, dan is het vaak nog allemaal te nieuw voor je. Nog een puntje: een dieper inzicht (…) van hét leven. Het leven als groter aspect, met andere woorden. Niet alleen het jouwe. Je personage moet dus ook besef hebben van wat de/een persoonlijke waarheid is. Zowel voor zichzelf als voor een eventuele leerling. Tot slot moet je personage óók beseffen dat het leven zo groots en complex is dat er duizend-en-een belevingen van individuele levens zijn. Met andere woorden: er ís geen enkele waarheid over het leven, maar wel een universele ervaring van een leven. Noem het de menselijke psyche, zo je wil. Dáár zit de echte bron van wijsheid waar je bebaarde (of gladgeschoren 😉 ) held(in) de wijsheid uit kan putten en die mooie oneliners vandaan haalt op een manier die resoneert met zowel medepersonages als lezers.

Ik geloof jóu (niet)

We moeten kiezen tussen wat goed en wat gemakkelijk is.
Het rijkeluiskindje moet kiezen tussen een fantastische wereldreis en twee weken verplicht vrijwilligerswerk doen, om zo een goed imago te behouden. Toegegeven, een complete wereldreis laten schieten voor iets dat je niet ziet zitten is bepaald leuk. Maar toch zie je onmiddellijk dat dit niet wordt gezegd uit een diepere wijsheid, meer als een soort zelfovertuiging. Hoe dan ook is een opoffering van een wereldreis – een luxe privilege- zelden tot nooit iets wat je anders naar het leven laat kijken, zeker niet als het met een soort bokkige tegenzin wordt gedaan.

Dan is er de luitenant in het leger die een soldaat het slagveld in moet sturen, wetende dat de overlevingskans nihil is. Tenzij hij zich samen met zijn troepen terugtrekt, gegarandeerd ten koste van talloze burgerlevens. Dat wordt dus strootje strekken.
Dit gaat over leven en dood, het grotere vraagstuk van wat een mensenleven waard is, wat opoffering echt betekent als die serieus is… Hier is ook een keuze gemaakt, maar wel vanuit een duivels dilemma, niet vanuit een comfortabele positie.

Besef dus dat een wijze zowel gelooft in hetgeen wat die zegt en datgene ook heeft doorvoeld. Een zeer diepe overtuiging mag ook de bron zijn van een wijsheid, zolang het wijze citaat maar niet even ‘handig’ is voor de situatie. Dan gelooft de lezer je wijze held.

Hou het verhaalthema in de gaten

Wijsheid kan uit allerlei hoeken komen en ook allerlei aspecten beslaan. Je wijze is dan misschien wijzer dan de meeste personages, maar heeft desondanks nog niet alle mysteries van het leven ontrafeld. Tenzij je een Mary Sue schrijft, natuurlijk. Baken de wijsheid van de wijze dus af en bedenk in welke hoek de levenskennis zich bevindt. Dat vind je terug in het verhaalthema. Wat de mentor de leerling in het boek mee wil geven, heeft vaak te maken met het verhaalthema. Maar in dit geval mag je het ook wat breder trekken. Wat mag niet alleen de leerling leren, maar wil jij vooral als schrijver ook aan de lezer meegeven?

Stel dat je thema het leven na de dood betreft. Specifieker: de kracht van liefde die na het overlijden blijft voortbestaan. Het is een belangrijk thema in de Harry Potterserie. Daarom is een van de openende citaten in boek 7 goed gekozen.

De dood is slechts de oversteek naar een andere wereld, zoals vrienden de zeeën oversteken. Ze leven in elkaar voort, want zij die leven en liefhebben in dat wat alom tegenwoordig is, moeten uiteraard nog aanwezig zijn. In die goddelijke spiegel zien zij elkaar van aangezicht tot aangezicht en is hun omgang vrij en zuiver. Dit is de troost van vrienden. Dat, hoewel men kan zeggen dat zij in zekere zin sterven, hun vriendschap en gezelschap nimmer vergaan, in de beste zin van het woord, omdat die onsterfelijk zijn. — William Penn, More fruits of solitude

Zo kan een citaat óók heel erg cliché of hol overkomen, tot je de context weet. Neem: Elk einde is een nieuw begin, al weten we het op dat moment nog niet. Dat is te lezen in ‘‘Vijf ontmoetingen in de hemel‘ van Mitch Albom. Dat boek gaat over een man die sterft en in de hemel vijf mensen ontmoet om zo de waarde van zijn leven op aarde (verder) te ontrafelen.
Hier is het einde niet zomaar een einde van een schooltijd op weg naar volwassenheid. Het gaat hier over het ultieme einde. En komt er een begin aan dat zowel het personage als de lezer niet zozeer verwachten. Überhaupt niet, of in de vorm van de ontmoetingen die in het boek centraal staan.

Of je wijze personage nu langere wijsheden wil delen, zoals die van William Penn, of het gaat hebben van de meer tradionele oneliners, zorg er dus voor dat je weet waarom je personage juist tot die wijsheid komt en dat het een soort ‘overstijgende boodschap’ heeft die verder gaat dan alleen het doel om de held met diens groeiproces te helpen.

Foto door Shyam verkregen via Unsplash.