Categorie: Geen categorie

Hoe kan je zaaien en oogsten met plotpunten in je verhaal?

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Wie zaait, zal oogsten. Dat zaadjes planten zin heeft om je verhaal interessant te maken, kon je in deze blogpost al lezen.
Maar net zoals je een ontkiemend zaadje nog water moet geven, komt er extra zorg bij het zaaien om de hoek kijken.
In deze blogpost gaan we kijken hoe je ervoor zorgt dat de zaadjes die je in je plot plant, ook succesvol kan oogsten.

Voorwaarden van goed zaaien in een creatieve tekst

Je weet van vorige week misschien nog wel dat een zaadje kort en krachtig moet zijn om zichzelf later goed te kunnen uitbetalen. Maar hoe klein een zaadje ook is, zomaar iets opschrijven is ook niet handig. Dan wordt dat ene zinnetje dat een heftige reactie moet geven, ook maar vergeten tussen al die anderen. Bedenk daarom eerst een wat je zaadje moet doen.
* Moet het plotpunten aan elkaar verbinden?
* Moet het de lezer empathie laten voelen voor het personage?
* Moeten relaties van personages onderling duidelijk of verstevigd worden?
* Moet het alvast een hint geven van wat komen gaat?
* Moet het dienen als een show don’t tell?

Ik kan hier eindeloos theoretisch uitleggen, maar een reeks scènes van Pixar’s meesterwerk Up laat dit duidelijk en briljant zien. Dit stukje zit vrijwel aan het begin van de film, dit stukje komt er direct na. Het derde fragment is aan het eind van de film. Ga eerst maar eens genieten van tien minuten schrijverskwaliteit voor je verder leest. Hou tissues paraat!

Effectief zaaien bij een creatieve tekst

Ik kan hier misschien wel tien dingen aanwijzen in Up waar zaaien en (zéér succesvol) oogsten zichtbaar is. Om maar bij het begin te beginnen: de zaadjes moeten klein zijn, willen ze hard aankomen.
Een paar van de duidelijkste en de mooiste zijn:
* het kruisje slaan op het hart om iets belangrijks te beloven.
* ‘Adventure is out there!’ als slagzin voor niet alleen kinderlijke verwondering, maar ook als verwijzing naar het verhaalthema van leven en verder leven na rouw.

Hou het eigenlijke zaadje klein, maar zorg wel dat het veel gewicht heeft. Een enkele slagzin die een aantal keren terugkomt, werkt veel beter dan een herhaling van een groots gebaar dat vele regels, alinea’s of zelfs hoofdstukken doorgaat. Kijk maar naar dit schema:

Klein/ kort Groots/ veel woorden
Het is subtiel in de tekst verweven, waardoor het natuurlijk leest Het leest vaak bombastisch, om de lezer toch vooral te laten weten hoe die zich dient te voelen.
Het voelt persoonlijker, passender, realistischerHet leest als een boek, niet als persoonlijk verhaal. Het principe van “Dit gebeurt alleen in fictie” ligt op de loer.
Het is makkelijker te onthouden en daardoor is het vaak pakkenderJe leest eindeloos veel, maar het komt vaak alsnog op een enkele bevinding neer. Dat leest op den duur vertragend.

Je ziet het in Up ook terug. Carl kruist zijn hart maar een aantal keren, op belangrijke momenten in het plot, of wanneer dat voor hem en Ellie van persoonlijke waarde is. En wanneer het terugslaat op de heldenreis van Carl: wanneer hij het avontuur aan wil of moet gaan. Zou je hem dit elke keer laten doen als Ellie ter sprake komt, dan zou dit gebaar enorm aan kracht inleveren.

Om iets veel gewicht te kunnen geven, moet het dus belangrijk zijn. Voor het plot, het personage, het centraal conflict…
Als je heel goed kan schrijven, lukt het je misschien om met één oneliner zowel emotioneel te kunnen oogsten als het plot aan elkaar te binden als… Maar wat ook werkt, is om meerdere kleine dingen in te zetten.
Uiteindelijk is het belangrijk dat je de lezer blijft boeien. Het principe van zaaien en oogsten helpt daarbij. Denk aan een pageturner. Wat je met zaaien en oogsten doet, is in wezen hetzelfde: je geeft kleine ‘haakjes’ die een verhaal levendig en spannend houden. Met een pageturner werk je naar een bepaalde uitkomst, met zaaien en oogsten kan die uitkomst her en der door het verhaal worden verspreid.

Het oogsten in de praktijk

Wat je specifieke doel van zaaien en oogsten ook betreft, zaaien en oogsten komt neer op een combinatie van logica en actie reactie. Over dat laatste kan je in de betreffende blogpost lezen, logica kan je hier beschouwen als: zorgen dat je belangrijke gaten niet open houdt als iets zich moet uitbetalen. Enkele voorbeelden zijn:

* Als iemand een drenkeling gaat redden, komt die eerder op voor een dakloze (laat eerder onzelfzuchtigheid blijken).
* Als je personage later raketgeleerde wordt, zit er standaard een boek over hogere wiskunde in zijn tas, voor in de trein. (De liefde voor wiskunde wordt al eerder getoond.)
* Als iemand rouwt, moet de lezer de relatie van de personages begrijpen, wil de omvang daarvan duidelijk genoeg zijn om zich te kunnen uitbetalen (ga er niet zomaar van uit dat je lezer emotioneel betrokken is of raakt. Ook dat is een kwestie van zaaien en oogsten).

Nog meer dan anders is het niet mogelijk om een toverformule te geven voor effectief zaaien en oogsten bij creatief schrijven. Het is echt een kwestie van maatwerk. Een afvinklijstje maken is daarom erg lastig. Als je die al hebt, is die zeker niet zaligmakend. Maar om je toch op weg te helpen zijn hier een aantal aandachtspunten:

* Is dit zaadje dat je gaat oogsten ook echt nuttig voor het verhaal of het plot? Zo niet, dan valt het kwartje relatief minder snel of zelfs niet bij de lezer. Net als bij een plottwist is iets effectiever als het echt een functie heeft dan wanneer het slechts moet choqueren.
* Komt het zaadje en de oogst op momenten die veelzeggend en/of relevant zijn?
* Is het zaadje niet te vergezocht? Zowel letterlijk (zit het niet té verstopt in de tekst?) als figuurlijk: creëer je geen Deus ex machina of een heel geforceerde tranentrekker?

Het is altijd even zoeken, maar wie zaait, zal oogsten 😉 Er komt vast iets moois uit je schrijfresultaten!

Foto door Paz Arando op Unsplash.

Zaaien en oogsten: subtiel en pakkend schrijven

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Zaaien en oogsten is een van de manieren om je lezer helemaal in je verhaal mee te nemen. Je geeft ergens bijna achteloos iets prijs, om dat later te herhalen voor een emotioneel effect. Of je laat je personage iets ‘nutteloos’ leren om daar vervolgens de wereld mee te redden.

Wat is zaaien en oogsten bij creatief schrijven?

Om de lezer in je verhaal te zuigen moet je die betrekken bij je verhaal. Dat kan op veel verschillende manieren. Interessante personages schrijven, herkenbare momenten schrijven, of door zaaien en oogsten.
Zaaien en oogsten is het principe van relatief subtiel ergens in het verhaal enkele dingen naar de voorgrond te halen, om hetzelfde later in de grote schijnwerpers te zetten. Enkele voorbeelden:

ZaaienOogsten
Een kindje zegt: tijdens het spelen een keer trots tegen opa: ‘Mijn teddybeer beschermt me tegen alle kwaad.’Het kindje geeft Teddy aan opa wanneer er kanker bij hem wordt geconstateerd. Zo kan hem niks gebeuren.
Een vrouw woont een karateworkshop bij, omdat zij en haar vriendinnen eens een keer iets ‘out of the box’ willen doen als meidenuitje.De vrouw kan haar overvaller zes weken later een flinke karatetrap verkopen.
Na een marathon van Koreaanse series kent een tienermeisje de zin ‘Kan ik helpen?’ in het Koreaans.Als een Koreaan in de stad slachtoffer is van racisme, kan het meisje het slachtoffer in diens moedertaal benaderen.

Zaaien kan grote gevolgen hebben voor het plot, zoals bij de overval. Andere keren betaalt het effect zichzelf vooral emotioneel uit, zoals bij de teddybeer. Soms is datgene wat wordt geoogst, relatief eenvoudig. De Koreaan en het meisje houden er niet meteen een levenslange vriendschap aan over. Maar wat het effect van het oogsten ook is: zonder het zaaien zou het oogsten minder effect hebben of zelfs niet kunnen.

Waarom moet je zaaien bij creatief schrijven?

Neem de jonge vrouw die karate kent. Je hoeft haar niet op karakteles te laten gaan, maar ze moet wel blijk geven van fysieke dosis kracht en/ of lef. Stel je voor dat ze bang en zwak is en ze de overvaller alsnog te grazen neemt. Zowel haar vrienden als de lezer zullen dan denken: “Wauw, dat had ik niet achter je gezocht.” Het verschil is dat haar vrienden trots zullen zijn, maar de lezer met de ogen gaat rollen; dit is een Deus ex-machina.
Het is belangrijk om te weten dat zaaien niet meteen complete scènes in beslag hoeft te nemen. Sterker nog, het werkt vaak goed als het ‘tussen neus en lippen door’ gebeurt. Laat de vrouw een keer haar vader tegenspreken, vervolgens nog een keer een zware doos of tillen en voilà: een sterke, mondige vrouw!

Voordelen van zaaien en oogsten ten opzichte van een formule volgen

Als je goed zaait en oogst, zet je dus relatief subtiel iets in gang. Daarvoor moet je dus goed kijken naar wat er bij jouw verhaal past. Een formule volgen en dan succesvol zaaien en oogsten is veel moeilijker, omdat bij een formule meer van een groot geheel dan van de details uitgaat. Lees deze post en kijk naar de bijbehorende afbeelding. Vergis je niet: Nicholas Sparks doet niet aan zaaien en oogsten door een verboden liefde alsnog te laten werken, ondanks de tegenslagen. Dat is niet wat zaaien en oogsten inhoudt.
Neem The Notebook: Noah en Allie zijn als tieners verliefd geworden en ondanks obstakels alsnog met elkaar getrouwd. Nu heeft Allie Alzheimer en herinnert ze zich Noah niet meer. Maar Noah heeft hun romance in een dagboek genoteerd. Zo nu en dan herinnert Allie zich haar man weer als hij haar zijn herinneringen voorleest.
Maar dit dagboek wordt nergens echt gebruikt in de film. Er wordt enkel en alleen uit voorgelezen. Als Allie zich nu iets herinnert, is dat alleen vanwege het idee dat liefde alles overwint. Niet vanwege het principe van zaaien en oogsten. Dat is jammer, want er valt veel uit te halen, nog buiten het feit dat Allies heldere momenten dan ook daadwerkelijk ergens op terugslaan.

* Laat de verplegers aan Allie vragen of ze dat dagboek ooit gezien heeft. “Vroeger was je daar zo zuinig op…”
* Laat het dagboek in een scènes terugkomen als Noah en Allie nog jong zijn. In plaats van 365 brieven te schrijven, had Noah ook kunnen zeggen dat hij jarenlang zijn hart uitstortte in een dagboek.
.* Laat Noah het verstoppen en Allie het vinden, waardoor ze later niet alleen het fysieke boek, maar ook passages herkent.
* Jonge Allie kan het dagboek opgestuurd hebben gekregen van de jonge Noah. Als zij het dan jarenlang voor haar ouders heeft moeten verstoppen, is dat niet alleen mooie symboliek – ze moet ook haar liefde voor Noah verbergen- maar dan krijgt oude Allie in ieder geval een helder moment wat logisch te herleiden is als ze het dagboek weer ziet.

Zie je de voordelen? Als je niet klakkeloos een formule volgt, maar de unieke details het werk laat doen, blijkt dat de schrijver ook moeite heeft gedaan om de personages te leren kennen. Een ‘spontaan’ helder moment bij dementie is aandoenlijk, maar het is zoveel mooier als er ook nog iets achter zit wat de personages ervoor hebben moeten doen, of meegemaakt. Bovendien beloon je de lezer als die zaait: “Je bent bij de les gebleven en daarom mag je nu genieten van het emotionele effect van de blijdschap/opluchting/ het warme gevoel dat het zaaien je geeft.”

Zaaien en oogsten: kort en krachtiger

Zoals je misschien al hebt gezien, is zaaien en oogsten in zekere zin een show don’t tell. De vrouw die eerst een grote mond opzet is een voorbode in show don’t tell vorm gegoten: deze vrouw is niet bang aangelegd. Daarna tilt ze een zware doos op: ze is sterk. Deze voorbeelden zou je kunnen zien als oneliners; aan dat soort voorbeelden besteed je geen handvol alinea’s. Deze korte ‘zaadjes’ zijn doorgaans effectief, omdat het alternatieve uiterste vaak geforceerd overkomt. Als je je heldin ieder hoofdstuk voor de zwakkeren op laat komen, of haar een bodybuilder maakt, is een overvaller afweren niet indrukwekkend meer, Je lezer zou dat zelfs als cliché kunnen zien. Korte zaadjes vallen niet zo (duidelijk) op, waardoor het oogsten logisch en natuurlijk overkomt, zonder meteen te lezen als een sarcastisch ‘Goh, dat zagen we echt niet aankomen…’

Volgende week schrijf ik hoe je zaaien en oogsten in de praktijk kan brengen.

Foto door Jametlene Reskp op Unsplash.

Drie-aktenstructuur: de climax

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

n de serie ‘Drie-aktenstructuur’ leer je ieder verhaalelement van het drieaktenstructuurschema beter te begrijpen. Waar in het schema staat een verhaalelement? Maar belangrijker nog: waarom is dit verhaalelement in het schema opgenomen en wat is de meerwaarde daarvan? Deze week is het moment van de waarheid: de climax!

Drie aktenstructuur, de climax

Waar staat dit verhaalelement?

De aftrap voor derde akte was hiervóór met de derde clue gegeven en na de climax gaat de spanningsboog geleidelijk aan weer naar beneden. Je weet waarschijnlijk wel wat dat betekent: dit is het punt van actie. Niet zomaar actie, maar de actie waar je het hele verhaal al naartoe aan het werken bent.  

Wat weet de lezer al op dit punt in het verhaal?

In dit verhaalelement mag je de lezer verwennen. Die hoeft nu even geen verbanden te leggen met wat is, wat was of wat gaat gebeuren en waarom dingen zo gelopen zijn. Laat de lezer gewoon van de zich ontvouwende actie genieten. Zoals gezegd: dit is het punt van actie, actie, actie! In zekere zin moet je het ook niet gecompliceerder maken dan dat. Laat de actie zijn werk doen.

Wat moet er in dit verhaalelement gebeuren of duidelijk worden?

Dit is waar je hoofdpersonage al die tijd naartoe geleefd heeft. Dat is het uitgangspunt. Soms maakt dat de climax makkelijk om te schrijven: als je topsporter eindelijk op de Olympische Spelen staat, in welk verhaalelement van het drie-aktenstructuur zou de race om de gouden plak dan toch moeten komen…?
Maar soms loopt het leven van je personage niet zoals verwacht, of ontvouwt het zich anders dan je personage hoopte. Bedenk dan: vanaf hier gaat het leven van je personage onherroepelijk veranderen. Wat maakt dan dat onherroepelijke moment? Dat is de passende actie passend bij de climax. Dat klinkt nu misschien nog wat vaag, maar in de laatste verhaalelementen zal duidelijk worden dat na een climax het leven van je personage altijd en onherroepelijk verandert ten opzichte van het oude leven.

Wat moet je weten over je verhaal als je dit verhaalelement gaat schrijven?

Net als de lezer hoef jij als schrijver hier ook niet over talloze dingen je nek te breken of zaken onnodig ingewikkeld te maken. Schrijf gewoon met het idee dat de actie van de pagina’s af moet spatten. Bedenk echter wel wat voor actie passend is bij je verhaal. Knallende geweren zijn niet passend voor een verhaal over een zwangerschap. En in een verhaal over een veelbelovende loopbaan zal je niet over de uitkomst van de laatste blind date gaan schrijven.  
Als je twijfelt wat passende actie is, kan je verhaalthema een fijne houvast bieden. Om je op weg te helpen is hier nog een vraag die je jezelf kan stellen: is de nodige actie vooral fysiek, emotioneel of mentaal van aard?

Wat moet je geheimhouden of niet doen in dit verhaalelement?

Het klinkt misschien als een open deur, maar houd de afloop van het verhaal geheim. Let op: van het verhaal, niet van de climax. Uiteindelijk wint je generaal de veldslag of niet. En dat gebeurt allemaal in de climax. Daar valt dus niet veel te sjoemelen. Maar je kan wel op allerlei manieren gaan verklappen wat een bepaalde uitkomst van dit gevecht voor het verhaal heeft. “Als we winnen, zal ik dolgelukkig zijn, want dan kan ik mijn zoontje weer zien.” “Als we verliezen, dan betekent dat de ondergang van het koninkrijk.” Niet zo snel, enthousiaste schrijver, we hebben nog drie verhaalelementen te gaan. Die zijn er voor bedoeld om dit soort afrafelingen – of spoilers –  te voorkomen. Beperk je in de climax tot de actie en denk dus niet te ver vooruit.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Foto door Caitlin Wynne op Unsplash.

Hoe neem je de actualiteit mee in je boek?

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Als je schrijft over geschiedenis, is bedenken wat je moet opschrijven makkelijk: je doet schrijfonderzoek. Maar hoe bepaal je wat je mee moet nemen als de geschiedenis op dat moment in de maak is?

Actualiteit versus geschiedenis in de maak

Om te bepalen wat geschiedenis in de maak is en wat actualiteit is, kan je een aantal dingen afwegen.
* Heeft deze gebeurtenis grote gevolgen?
* Heeft het gevolgen op grote schaal?
* Is de gebeurtenis uniek?

Als het antwoord drie keer ja is, dan heb je hoogstwaarschijnlijk te maken met iets dat de geschiedenis in zal gaan, en niet slechts eenmalig op de voorpagina van een krant komt te staan. Voorbeelden van de afgelopen jaren:
* De covidpandemie
* Brexit
* De bestorming van het Capitool in de Verenigde Staten
* De oorlog in Oekraïne

Soms is er een grijs gebied. Zo is de vluchtelingencrisis van 2015 wel onderdeel van de Europese geschiedenis van dat jaar, maar toen het Rode Kruis de vluchtelingen moest helpen die wekenlang buiten moesten slapen in Ter Apel was dat actualiteit. Soms maakt hoe lang iets duurt, hoe vaak of waar iets gebeurt, of zelfs waar je zelf woont, het verschil tussen actualiteit of geschiedenis in de maak. Een voorbeeld van dat laatste:

Op 8 juli 2022 werd de Japanse oud-premier Shinzo Abe vermoord. Om je een beeld te geven hoe vreselijk de Japanners geschrokken moeten zijn van een moord op hun oud-premier: je kan Japan bijna overdreven veilig noemen. Ik liep als vrouw alleen ’s avonds laat door donkere steegjes en zocht die zelfs op… Voor iemand die nooit in Japan is geweest, klinkt dat belachelijk. Mede Japan-vakantiegangers: we zijn het er vast over eens dat daar de lekkerste en gezelligste restaurantjes te vinden zijn. Tel er nu dit nieuwsbericht van 22 november bij op. De moordenaar van Abe zou hem linken aan een sekte. Dat blijkt niet alleen waar te zijn, dat geldt voor de helft van de partij van Abe. Ongetwijfeld gaat dit schandaal de Japanse (politieke) geschiedenisboeken in, hoe het dan ook af mag lopen. Hier in Nederland staan we er nu al niet zo veel meer bij stil.

Afwegen van belangen voor je verhaal

Misschien zie je na het voorbeeld van de vermoorde Abe en het Japanse sekteschandaal al welk punt ik ga maken. Het eerste wat je na moet gaan is in hoeverre de geschiedenis in de maak jouw personage of jouw verhaallijn ook daadwerkelijk beïnvloedt en op wat voor manier. Neem de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. De winter komt eraan en omdat de oorlog nog volop gaande is, weet niemand wat er zich nog gaat ontwikkelen en hoe erg die gevolgen gaan zijn. Zowel in Oekraïne als hier in Nederland, waar veel mensen wakker liggen van de energierekening.
Maar: is jouw personage iemand die daar ook van wakker ligt? Als die anno december 2022 miljoenen op de rekening heeft staan en trouwplannen maakt…
Meer dan gewoonlijk moet je als je verhaal in het hier en nu afspeelt uitgaan van het wereldje van je personage.
Stel dat je in februari van 2020 net de laatste bladzijde van een familiekroniek schreef die zich afspeelde van 2000 tot 2020. Als je de actualiteit te veel meeneemt, wordt je hele slot en dus ook je boek halsoverkop compleet anders. Dat doet je verhaalthema, centraal conflict, structuur… – alles eigenlijk- geen goed.

Als je de actualiteit te serieus gaat nemen, is de kans erg groot dat je verhaal eindeloos moet herschrijven.

Bedenk ook in hoeverre je boek geschiedkundig gezien zich ook exact in een bepaalde tijd moet afspelen. Als mensen rondlopen met smartphones, leven we in de jaren ’10 of later. Maar tenzij er iets binnen een bepaalde tijdspanne gebeurt wat belangrijk is voor je verhaal (zoals je topsporter die in 2012 naar de Spelen in Londen gaat), probeer dan te voorkomen dat je een exacte datum noemt. Hou het dan bij die vage beschrijving van het recente decennium of tijdperk, om te voorkomen dat de actualiteit/ geschiedenis je ‘in kan halen’. Mocht er toch iets gebeuren waar je qua jaartal niet omheen kan, dan kan je je verhaal alsnog zonder problemen verschuiven naar een ander jaar of andere jaren.

Onontkoombare geschiedenis

Soms kan je echter niet om de geschiedenis heen. Stel je voor: het is begin 2020 en de eerste signalen van massale covid-uitbraken en lockdowns in Italië komen in het nieuws. Het gerucht gaat dat ook Nederland volledig op slot gaat. Je weet op dit moment nog niet of dat waar is en wat voor invloed dat gaat hebben op je personage, maar dat het invloed gaat hebben is onvermijdelijk. Het is vrijwel onmogelijk om daar met een neutrale blik over te schrijven. Al is het maar omdat jij als schrijver — ook maar een mens van vlees en bloed– je daar zorgen over maakt en wil weten hoe dit af gaat lopen. Probeer dan zo veel mogelijk in het hier en nu te blijven.
Je mag de actualiteit benoemen, maar doe dat dan niet met een tell: “Ik zag iedereen zich zorgen maken over de komende lockdown. Zou het echt zo ver komen? Dat zijn ongekend drastische maatregelen, is dat echt nodig?” Vergeet hierbij niet dat een tell niet alleen op zinsniveau, maar ook op alineaniveau en zelfs hoofdstukniveau voor kan komen.
Probeer voorspellingen koste wat kost te voorkomen. Je personage/ jij mag ergens op hopen, maar om op voorhand een hele (alternatieve) geschiedenis te creëren, dat gaat te ver.

De geschiedenis afwachten

Omdat geschiedenis in de maak zo onvoorspelbaar is, weet je niet waar je aan toe bent. De ene veldslag kan actualiteit lijken, maar geschiedenis blijken op het moment dat het gebeurt, of andersom. Kijk dus of je geschiedenis ‘af kan wachten.’ Een veldslag op 1 januari? Schrijf daar in maart of april over, zodat je weet wat de daadwerkelijke grote gevolgen zijn. Bijkomend voordeel is dat tegen de tijd dat je daar klaar mee bent, maart ook al wat meer geschiedenis dan actualiteit is. Mocht je ondertussen weer met de geschiedenis ‘gelijk lopen’, kijk dan eens wat je in de tussentijd ook nog kan schrijven. Gebruik die tijd bijvoorbeeld om personagebiografieën uit te breiden, of om een subplot te verstevigen.

Zo wordt schrijven over de actualiteit realistisch en blijft het ook spannend voor de lezer die jouw boek over vijftig jaar leest als alles -letterlijk of figuurlijk- lang verleden tijd is.

Foto bij artikel: little plant op Unsplash

Drie-aktenstructuur: de crisis

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

In de serie ‘Drie-aktenstructuur’ leer je ieder verhaalelement van het drie-aktenstructuurschema beter te begrijpen. Waar in het schema staat een verhaalelement? Maar belangrijker nog: waarom is dit verhaalelement in het schema opgenomen en wat is de meerwaarde daarvan? Deze week het dieptepunt voor de held: de crisis.

Waar staat dit verhaalelement?

Het vorige element was de ramp, nu gaat de held in de crisis daar de gevolgen van ondervinden, vlak voor de derde en laatste clue. Er is net iets heel ergs gebeurd en in het volgende element moet de held zich hebben herpakt om weer de heldenrol te vervullen. Maar eerst moet blijken dat je held net als iedereen menselijk is.

Wat weet de lezer al op dit punt in het verhaal?

De lezer was net getuige van de ramp en weet inmiddels ook wat de held op verschillende manieren aangaat: fysiek, emotioneel en op andere vlakken. Die wil hier dus zien wat je in de crisis moet beschrijven: hoe je held diens instorting beleeft. Als je held dit hoofdstuk zou overslaan, zou die zich niet zo mogen noemen. Een belangrijk kenmerk van de held is dat die zwaktes, beperkingen of angsten vertoont. Je gaf gedurende je verhaal al aan wat die zijn en nu ga je die onthullen of in de praktijk brengen. Als de ouder gedurende het verhaal bang is dat het kind doodziek wordt, heeft het kind in het vorige verhaalelement een ernstige diagnose gekregen en valt de held nu van schrik op de grond neer.

Wat moet er in dit verhaalelement gebeuren of duidelijk worden?

Gedurende het hele verhaal staat je held in de schijnwerpers. Die schijnwerpers staan in dit verhaalelement zowel extra op je hoofdpersonage gericht als dat ze wat meer uitzoomen naar de rest van het spreekwoordelijke podium. Het licht zoomt in op de foetushouding die je personage nu aanneemt in zijn wanhoop. Het laat zien hoe alle emoties en angsten door je personage heen gieren en hoe het helemaal vastzit. Tegelijkertijd zoomt de spotlight ook voor het eerst echt uit om ook medepersonages aandacht te geven. Nu komen zij in beeld om te laten zien wat zij bijdragen aan het verhaal en hoe ze je hoofdpersonage helpen: niemand kan een grote missie helemaal alleen uitvoeren. Maak duidelijk dat je medepersonages een belangrijke rol vervullen. Zeker nu de held versteent.

Wat moet je weten over je verhaal als je dit verhaalelement gaat schrijven?

Je held heeft een flinke ruggengraat, anders redt die het niet tot de crisis. Maar hier moet die sterke kracht even breken. Je moet dus weten wat je breken kan en ook hoe je personage weer op kan staan voor het volgende verhaalelement. Je hebt dus een goed beeld nodig van de angsten, kunde, wensen en drijfveren van je hoofdpersonage, omdat je daar in dit verhaalelement de nuances van beschrijft. Als je alles hier algemeen of neutraal houdt, dan is de crisis niet geloofwaardig. “Ik was daar even verdrietig over, maar toen ging ik weer door,” klinkt veel te luchtig. De crisis is bedoeld om je held te laten instorten, om die vervolgens weer op te laten staan. Dat opstaan heeft nu veel meer waarde dan het had bij de eerdere obstakels.

Wat moet je geheimhouden of niet doen in dit verhaalelement?

Zorg voor een goede balans van de eerder genoemde schijnwerpers. Je medepersonages mogen niet als een onverschrokken, plaatsvervangende held alles van je hoofdpersonage overnemen. Tegelijkertijd mag je niet te veel aandacht besteden aan de ‘foetushoudingperiode’ van de held. Besteed dus niet te veel aandacht aan een van die twee opties, want dat vertraagt de vaart van je verhaal te veel.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Afbeelding: Hello I’m Nik op Unsplash.

Met een persoonlijke blik schrijven over een plaats

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Iedere schrijver ziet dingen door een persoonlijke bril. Je kan jezelf trainen om daar alert op te zijn. Omdat een persoonlijke bril ook sterkte invloed kan hebben op je schrijversstem is het belangrijk dat je zoveel mogelijk ziet wat een bril kan vormen. Deze blogpost gaat in op aspecten van plaats.

Een bril van plaats? Hoezo?

Is er ook zoiets als een persoonlijke bril van plaats? Reken maar! De wereld wordt steeds kleiner, maar vergeet niet dat de wereld stiekem nog steeds gigantisch is. Er zijn alleen al meer dan honderd miljoenensteden op de wereld. Zo’n stad heb je niet in een week helemaal ontdekt. Laat staan alle andere dorpjes, woestijnen, nationale parken en fantastische restaurantjes die ook nog op de wereld zijn. De wereld is zo groot dat je nooit daadwerkelijk kan bevatten wat er allemaal op gebeurt. Je kan ook nooit echt weten hoe het is om op alle mogelijke plaatsen ter wereld op te groeien. Je kan er een globaal idee van hebben, maar echt een waterdicht beeld, dat is een ander verhaal. Een verhaal waarin je met een bepaalde bril naar plaatsen kijkt die je al dan niet kent.

Wat maakt een bril van plaats?

Een bril van plaats heeft natuurlijk met een bepaalde omgeving te maken, maar je zou het ook kunnen samenvatten als: gewenning. Een plaats heeft bepaalde kenmerken, die altijd terugkomen en waar je dus aan ‘wendt’. Kijk maar:

Plaatsassocieer je met dat heeft óók / X heeft dat óókde plaats heeft dus overeenkomsten met
Een boerderij in het vlakke, Westerse NederlandboerderijdierenkoeienEen boerderij in de bergen van Oosters Sri Lanka
Een moskee in de rijke Verenigde Arabische Emirateneen grote islamitische gemeenschapIndonesiëeen arm Indonesisch dorpje
Snackgigant Burger Kingongezond eten Sjefkes hamburgertenteen bescheiden zaak

Het gaat erom dat je ziet dat sommige overeenkomsten zo overduidelijk zijn (natúúrlijk zijn er dieren op een boerderij, natúúrlijk verkopen zowel de snackgigant als je plaatselijke frietzaak ongezond eten) dat je niet ziet dat er ook nog grote verschillen zijn. In de bergen van Sri Lanka heb je een heel ander uitzicht vanaf de boerderij dan die in het vlakke Nederland. Je geniet van je heerlijke verse snack wanneer je gezellig en op je gemak met Sjefke kan kletsen. Dat is anders wanneer iedereen gehaast en chagrijnig een geplette burger to go haalt bij de Burger King. Een andere plaats kan dus ook voor een heel andere sfeeromschrijving zorgen.

Wie gaat er mee naar Sjefkes hamburgertent? 😉


Wat eerst vanzelfsprekend leek, is niet langer zo. Je kijkt er plotseling met een andere bril naar.
Of andersom: soms kan je denken: wat hebben Sri Lanka en Nederland nou met elkaar gemeen? Boerderijen dus bijvoorbeeld. Deze manier van kijken naar een plaats maakt dat je een bril makkelijker af kan zetten.

Soms zijn verschillen in plaats een kwestie van tijdelijke beleving, zoals de hamburger in de snackbar. Andere keren kan het daadwerkelijk een levenslange bril vormen. Een kind dat in een Nederlands boerengezin opgroeit, gaat gewoon naar school. Dat geldt misschien niet voor een boerendochter in het verre Oosten: die moet misschien wel op het land werken om het gezin helpen te onderhouden. Dan is een verschil van geografische plaats misschien het verschil tussen een leven van weelde en armoede. Dat brengt op zijn beurt andere dingen betreft welvaart met zich mee die een verschil kunnen maken voor je verhaal.

Waar ben ik…?

Waar ben ik…? is een goede vraag om te stellen als je op een bepaalde plaats bent. Kijk goed om je heen en haal je opschrijfboekje tevoorschijn. Wat zie je? Soms is iets een show don’t tell door er alleen al naar te kijken. In een wijk met villa’s wonen rijke mensen. Soms is het niet zo overduidelijk, maar als je leert observeren – of gewoon wat langer nadenkt- kun je ook al bepaalde conclusies trekken.
* Ik ben in een bergdorpje in Niemandsland. Er wonen dus ook niet veel mensen. Waarschijnlijk is deze dorpsgemeenschap hecht omdat ze -letterlijk- niet veel andere mensen om zich heen hebben.
* Ik ben op een supertoeristische plek. Die straatverkoper raakt zijn koopwaar dus wel kwijt. Misschien is het daarom kwalitatief niet het beste en kan ik beter iets verderop een souvenir gaan zoeken?
* Ik loop door een islamitische buurt. Waarschijnlijk moet ik de wijk uitlopen als ik voor vanavond hamlapjes wil kopen.
* In de rijkeluisbuurt zie ik geen Fiat Panda rondrijden. Het is wachten op een Tesla. En dat is waarschijnlijk niet de enige auto voor de deur.

Quizje: Waar is dit? (Nara, in Japan) Foto door Timo Volz op Unsplash
Bonusvraag: Wat zegt het over mij dat ik een foto uit Nara plaats als ik iedere plaats ter wereld kan kiezen? Inderdaad, dat ik dol ben op die plaats. Als jij een foto had uit kunnen kiezen, hadden we hier waarschijnlijk een andere locatie gezien. Oftewel: je kijkt door mijn persoonlijke bril van wat ik een fijne plek vind.

Waar ben ik…?

Zodra je weet waar je bent, hebt leren observeren en de associaties bij die plaats duidelijk hebt, is het tijd voor het echte werk. Je gaat “Waar ben ik…?” aanvullen:
* Waar ben ik opgegroeid? (werelddeel, land, stadsdeel, platteland) Wat heeft dat voor invloed op je religie, sociaaleconomische status, enzovoorts? Daar kan je eindeloos verder mee brainstormen. Je zal al snel uitkomen bij de bril van je persoonlijke milieu.
* Waar ben ik naar school gegaan? (dorpsschooltje met twee houten palen en een rieten dak of een elitaire privéschool)
* Waar speelde ik vroeger het liefst? (op het voetbalveldje in het dorp, op de kartbaan in de stad, in de moederpoel bij het weiland of op het schoolplein)
* Waar ben ik voor het eerst verliefd geworden of gekust? Op een gezellig schoolfeest, of in het huis van mijn pleeggezin?

enzovoorts.

Soms zegt een exacte, fysieke plaats heel veel. (Je groeit anders op in Congo dan in Nederland). Andere keren moet je wat meer tussen de regels door lezen. Ben je voor het eerst gekust in het huis van je pleeggezin? Dat huis zelf is dan niet zo interessant meer, maar wel dat je in een pleeggezin hebt gewoond. Dat kan ook een bril vormen.

Schrijf iedere bevinding die je hebt met een antwoord op een waar-vraag op in je opschrijfboekje. Uiteindelijk word je je dan bewuster van je eigen bril. Dat helpt ook om te beseffen dat andere ervaringen en dus ook bevindingen niet per se onjuist, maar slechts anders zijn. Dat is essentieel voor een schrijver, want hoe ga je anders in de huid van je personage kruipen?

Drie-aktenstructuur: de tweede clue

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

In de serie ‘Drie-aktenstructuur’ leer je ieder verhaalelement van het drie-aktenstructuurschema beter te begrijpen. Waar in het schema staat een verhaalelement? Maar belangrijker nog: waarom is dit verhaalelement in het schema opgenomen en wat is de meerwaarde daarvan? Deze week de tweede clue: de confrontatie in het midden van het verhaal.

Zo ziet de drie-aktenstructuur eruit:

Waar staat dit verhaalelement in het schema?

Zoals je kan zien in het schema staat de tweede clue zowel in het midden van het verhaal als in het midden van de tweede akte. De held van het verhaal bevindt zich ook in het midden van zijn reis. Dat betekent dat dit moment een zekere ideale balans heeft. De eerdere verhaalopbouw – waarvan de lezer nu een goed beeld heeft – betaalt zich uit voor de held. De tweede clue zelf is interessante actie, maar er wordt ook nog naderend onheil aangekondigd.

Wat weet de lezer al op dit punt in het verhaal?

Alles wat de lezer op dit moment in verhaal weet, is het resultaat van eerdere uitwerkingen. In dit verhaalelement hoef je je niet druk te maken om wat je nog moet vertellen aan de lezer. Het is een clue, dus je moet vooral de actie van het moment benadrukken. Specifiek voor deze clue geldt dat je moet laten zien dat je held in de vorige elementen obstakels heeft overwonnen. Vanaf nu verdient die de titel van held dus ook echt. Laat je held niet bang zijn: het klappen van de zweep is bekend. Wek vooral de indruk dat deze held nergens voor terugdeinst. Als er ergens een moment is in het verhaal waarop de held met de spreekwoordelijke spierballen mag pronken, is het in deze clue.

Wat moet er in dit verhaalelement gebeuren of duidelijk worden?

“De held denkt van wel, maar we zijn er nog niet…” Wat het ook is waar je held in de tweede clue de show mee steelt, laat het eindigen met het knagende gevoel dat er toch nog iets te wachten staat.
Je kan de tweede clue in twee stukken verdelen. In het eerste, grootste stuk is er de actie waarin de held alle vruchten van de eerdere elementen kan plukken. Op het einde van dat eerste stuk moet de held – al is het maar heel even- denken dat het gevecht erop zit en het einddoel is behaald. Maar dan komt het tweede stukje er nog aan dat een hint geeft naar het volgende element in het schema: toch weer een obstakel.

Wat moet je weten over je verhaal als je dit verhaalelement gaat schrijven?

Weet wie de helpers van de held zijn en zorg dat zij als personages ook al de nodige ontwikkelingen hebben doorgemaakt. Geen enkele held lost alle problemen volledig in zijn eentje op. De vrienden of helpers van de held mogen dan niet de hoofdrol spelen in je verhaal, ze moeten als personage wel minstens net zo interessant zijn om over te lezen als over de held zelf.
Na dit verhaalelement komen de serieuze beproevingen. Daar gaat de held hulp voor inroepen van zijn helpers. Controleer (nogmaals) of de helpers op dit punt in het verhaal (nog steeds) interessant zijn. Anders worden latere beproevingen vervelend om over te lezen. Niets is zo saai als tijdens een spannend moment te moeten lezen over een (mede)personage met de persoonlijkheid van een tandenstoker.

Een valkuil van dit verhaalelement

De volgende situatie doet zich bij dit verhaalelement nogal eens voor: “Hé, mijn personage is al verzekerd van een plaatsje op de gerespecteerde universiteit. Maar ik ben pas halverwege het verhaalstructuurschema. O. Dan…nou ja… wordt moeder plotseling wel ernstig ziek.”
Zie je hoe geforceerd dat overkomt? Zo’n plotseling verzonnen conflict werkt niet. Je kan beter helemaal terug naar de tekentafel gaan en je verhaal in de basis verbeteren dan snel iets nieuws verzinnen. Anders kom je vroeg of laat met de verhaallijn in de knoop.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Photo door Humberto Portillo op Unsplash.

Drie-aktenstructuur: het tweede obstakel

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

In de serie ‘Drie-aktenstructuur’ leer je ieder verhaalelement van het drie-aktenstructuurschema beter te begrijpen. Waar in het schema staat een verhaalelement? Maar belangrijker nog: waarom is dit verhaalelement in het schema opgenomen en wat is de meerwaarde daarvan? In het zesde element volgt er wederom een obstakel.

Zo ziet de drie-aktenstructuur eruit:

Waar staat dit verhaalelement in het schema?

Het verhaalelement hiervoor was een obstakel en dit is er weer een. Bovendien staan beide obstakels op het lijntje van de stijgende spanningsboog. Maar waar het eerste obstakel na de clue kwam, komt dit obstakel vóór de nieuwe, tweede clue. Dat maakt een belangrijk verschil. Zowel het tweede obstakel als de tweede clue hebben meer voeten in de aarde dan hun eerdere varianten.  

Wat weet de lezer al op dit punt in het verhaal?

Zowel de lezer als het personage weten intuïtief dat dit tweede obstakel eraan zat te komen en dat het moeilijker zou worden dan het eerste. Een verhaal is immers een groeiproces, en dus niet in een keer klaar. Maak gebruik van die kennis. Daag je personage uit en maak het tweede obstakel moeilijker dan het eerste. Dat is niet alleen nodig voor de stijgende spanningsboog, maar ook omdat direct hierna de tweede clue komt: weer een belangrijk keerpunt. Dan moet duidelijk worden dat het personage zich daar klaar voor heeft gemaakt. Met zichzelf eenmalig op de proef stellen, bewijst het personage niet meteen dat het een lange heldenreis aankan. Doe het dat twee keer, dan krijgt de lezer al meer vertrouwen dat het personage de heldenreis die het begonnen is ook waardig is.

Wat moet er in dit verhaalelement gebeuren of duidelijk worden?

Hoewel het echte moment van vallen en opstaan pas later komt, moet je personage hier laten zien dat het niet zomaar opgeeft. Zonet is er een beproeving geweest en nu is er weer een. Meteen hierna komt er bovendien weer een keerpunt, wat een beroep zal doen op de ruggengraat van je held. Het tweede obstakel is niet het zwaarste moment dat je personage zal meemaken, maar het is wel een goed moment om te laten zien uit wat voor hout het gesneden is. Houd wel in gedachten dat je protagonist nog een groot deel van het verhaal voor zich geeft om in te kunnen groeien: het hoeft dus nog (lang) niet alles te kunnen.

Wat moet je weten over je verhaal als je dit verhaalelement gaat schrijven?

Vanzelfsprekend moet je de uitdagingen kennen die je personage in dit deel van het verhaal tegen gaat komen. Met name bij het tweede obstakel is het belangrijk dat je weet hoe je nuances in de uitdagingen kan aanbrengen om ze zo niet exact hetzelfde te maken. Zowel in de narratieve zin als in de mate waarin je personage op de proef wordt gesteld.

Wat moet je geheimhouden of niet doen in dit verhaalelement?

Bij het tweede obstakel is het belangrijk dat je personage het gevoel krijgt dat het diens uitdagingen onder de knie begint te krijgen. Het heeft in het vorige obstakel iets geleerd en kan en gaat daarmee verder. Je personage mag in dit verhaalelement niet of nauwelijks aan zichzelf twijfelen. Anders kan het de volgende stap niet aan. Twijfels komen er nog meer dan genoeg, maar dit is niet het goede moment daarvoor. Integendeel: het tweede obstakel is bij uitstek het verhaalelement voor zelfvertrouwen bij je personage.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Dobbelstenen: schrijfprompt en anti-writersblock

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een schrijfprompt is een zinnetje, woord of gegeven dat je hoort te inspireren of een idee kan geven om ergens over te schrijven. Dobbelstenen zijn daar een goed middel voor. Ze geven je namelijk veel meer ideeën dan het aantal zijden die een dobbelsteen heeft.

Hoe werk je als schrijver met dobbelstenen?

Ik kwam de dobbelstenen als schrijfprompt voor het eerst tegen toen ik nog logopediste was. De praktijk waar ik werkte had story cubes. Dat zijn dobbelstenen met plaatjes. Je rolt de dobbelstenen, legt ze in een volgorde en gaat dan een verhaal maken aan de hand van de plaatjes die je ziet. Een beetje alsof je een stripverhaal moet bedenken. Een uitgebreidere uitleg vind je hier.

Zelf dobbelstenen maken

Je kan de story cubes kopen om je op weg te helpen, maar dat vind ik persoonlijk niet nodig en bovendien ook een beetje te makkelijk 😉
Schrijf zelf ideeën op, geef ze een nummer en rol een dobbelsteen. Op deze website kan je een of meerdere digitale dobbelstenen rollen. Onder het kopje non conventional dice roller kan je elk gewenst getal invullen, zodat je je niet hoeft te laten beperken door de zes zijden van een traditionele dobbelsteen.

Hoeveel dobbelstenen heb je nodig om een verhaal te maken?

Om een verhaal te kunnen maken, heb je minstens drie dobbelstenen nodig, voor het begin, midden en einde van een verhaal.
1: er was eens (een kikker)
2 toen (vond een vriendje)
3 einde. (nu is hij blij)

Of zoals de story cubes het aanpakken:
1) brief (er was een mysterieuze brief)
2) alienhoofd (die van een alien zou zijn)
3) smiley (maar dat bleek een grap)

Als je een uitgebreidere schrijfprompt wil, heb je meer dobbelstenen nodig. Een limiet van aantallen is er niet, maar houd wel de volgende regel aan: voor iedere extra dobbelsteen gebruik je een voegwoord om alles aan elkaar te breien.
Denk aan:
* maar (toen../ dan…)
* want
* terwijl
* omdat

Stel dat je één dobbelsteen wil toevoegen aan het voorbeeldje van de storycubes. Je houdt in gedachten dat het woord ‘maar’ de vierde dobbelsteen vormt en je krijgt:
4) krant (maar toen verscheen een foto van een UFO in de krant)

Wat zet je op de dobbelstenen?

Je kan alles wat je maar wil op de dobbelstenen zetten, zoals woorden of afgebakende begrippen/onderwerpen. Die kan je weer onderverdelen in categorieën zoals:
* beroepen
* karaktereigenschappen
* nare gebeurtenissen
* plaatsen

en allerlei andere dingen die onderdeel kunnen zijn van een personagebiografie, verhaalthema, of centraal conflict.

Je kan ook zinnen gebruiken. In dat geval is het handig als je die zinnen per ‘setje’ van dobbelstenen bepaalt. Bijvoorbeeld de eerste voor personage-introductie of plaats, de tweede voor een gebeurtenis en de derde voor een opzet voor een start van een conflict. Dan krijg je een dobbelsteenschema zoals dit:

Cijfer Dobbelsteen 1 Dobbelsteen 2Dobbelsteen 3
1Een schooljufgaat in een sjieke keuken werkendan gaat het stormen
2Een jongetje van zeskomt op de kermismaar heeft geen telefoon
3Een pratende zebramaakt een kampvuuren valt plotseling in slaap
4Een stewardesszit bij de kapperin het buitenland
5Een chemicuskoopt een videospelletjeen verdwaalt onderweg naar huis
6Een groenteboerontvoert een multimiljonairen komt daarmee in de krant

Dat is de basis van het werken met dobbelstenen als schrijfprompt. Maar je kan er nog wat mee.

Dobbelstenen gebruiken bij een writersblock

Soms krijg je een (klein) writersblock omdat je op een obstakel stuit waar je niet op had gerekend. Dan kan je dobbelstenen gebruiken om erachter te komen wat de precieze oorzaak is van de blokkade.
Hiervoor moet je wat geduld hebben; je zal vaak met de dobbelstenen moeten rollen, de dobbelstenen soms moeten herzien en bij sommige uitkomsten veel moeten opschrijven en uitwerken in je opschrijfboekje om tot de nodige conclusies te komen.

Het principe is gebaseerd op het idee dat je soms moet weten wat niet werkt, om zo langzaam maar zeker erachter te komen wat wel werkt. Daar zijn dobbelstenen uitermate geschikt voor, omdat ze door hun willekeurigheid soms bizarre resultaten opleveren. Een casus laat dit het beste zien.
Stel dat je een stelletje maar niet gekoppeld krijgt en je niet weet waarom. Neem dan drie dobbelstenen:
1) personage
2) gegeven
3) omdat/daardoor

Vul hier alleen ‘echte’ gegevens in. Dus: zaken uit de personagebiografie die vaststaan, waar jij wil dat het plot naartoe gaat, of elementen uit het centraal conflict (of die je daar graag in zou willen zien). Dit levert dan het volgende dobbelsteenschema op:

Cijferdobbelsteen 1dobbelsteen 2dobbelsteen 3
1Donald is moe en wil daarom niet uit gaan eten
2Donaldis bluten voelt zich daardoor onzeker
3Donaldweigert zijn/haar ongelijk toe te gevenen geeft daardoor nooit complimentjes
4Katrienis ijdelen is daarom egocentrisch
5Katrien is kieskeurigen heeft daarom geen tijd voor de ander
6Katriendurft niet in het openbaar gezien te wordenen heeft daardoor bindingsangst


Onherroepelijk krijg je een aantal belachelijke resultaten als je dit probeert. Donald is moe en heeft daardoor bindingsangst. Tuurlijk…
Maar iets als Katrien is ijdel en heeft daardoor bindingsangst kan minder vergezocht klinken als het lijkt of is. Wie weet is ze wel bang dat Donald haar verlaat op het moment dat hij haar niet meer mooi vindt. Daar is je aha-momentje!
Stel, je rolt: Donald is kieskeurig en wil daarom niet uit gaan eten. Je denkt: dat is meer iets voor Katrien, want die wil altijd bij de vergulde vork gaan eten. Oordeel niet te snel! Katrien lijkt het kieskeurigste omdat zij altijd luxe uit eten wil gaan, maar zeg tegen Donald dat het etentje meer dan twintig euro gaat kosten en hij zal zich ook twee keer bedenken. Zeg je in eerste instantie “Dat past beter bij het andere personage” bedenk dan vooral waarom je dat denkt voordat je deze optie als onzin bestempelt of het op een ander personage schuift. Je kan zomaar eens op een blinde vlek zijn gestuit…

Foto door Ugo Mendes Donelli op Unsplash.



Een kernemotie centraal stellen in je verhaal: de praktijk

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

In de vorige blogpost schreef ik een inleiding over het centraal stellen van een kernemotie. In deze blog kijken we hoe en welke emoties je kan onderverdelen, zoals in die blogpost beschreven.

Emoties onderverdelen: even opfrissen

Een korte opfrisser: emoties onderverdelen is het kijken naar welke emotie achter de emotie kan zitten die doorgaans als eerste wordt genoemd of geïdentificeerd. Achter boosheid kan bijvoorbeeld jaloezie schuilen. Ook heb je een persoonlijke belevenis bij emoties en kan je een andere associatie hebben bij de benaming van een emotie.

‘Near ememies’: hoe verschillende emoties hetzelfde kunnen lijken

Near enemies* zijn emoties die op het eerste gezicht hetzelfde lijken. Als je wat beter kijkt, zie je niet alleen dat ze verschillen, maar ook nog eens een totaal andere, vervelende uitwerking op je gevoelens hebben. Een near enemy geeft voorbeelden als:

  • Thijs zegt dat hij tegen Goedele dat hij van haar houdt, maar ondertussen voelt Goedele zich niet geliefd, maar geclaimd. Hier verwart Thijs liefde met overdadige hechting. In plaats van dat hij haar onvoorwaardelijk liefheeft, wil hij continu weten wat ze doet, of bij haar zijn omdat hij bang is haar te verliezen. Maar intussen zegt hij dat hij zoveel tijd met haar door wil brengen omdat hij liefde voor haar voelt.
  • Rani zegt altijd voor Amir klaar te staan, maar hij voelt zich eerder klein dan sterker worden wanneer ze een opbeurde peptalk geeft. Rani toont dan medelijden, waardoor ze -zonder het verkeerd te bedoelen- op Amir neerkijkt en hem zielig vindt. Als ze compassie zou tonen, zou ze inzien dat ze óók wel eens iets niet kan en in dat herkenbare stuk met Amir op mentaal gelijke voet blijven en hem oprecht kunnen aanmoedigen.

Als je een kernemotie centraal wil stellen in een verhaal, moet je het principe van de near ememy begrijpen. Anders kan het zomaar gebeuren dat je op een warme, fijne emotie inzet en je lezers in plaats daarvan met een onbehaaglijk, knagend gevoel je boek dichtslaan. Enkele voorbeelden om je op weg te helpen:

Emotie emotie voelt als/ lijkt te zeggenNear enemy Near enemy voelt als/ lijkt te zeggen
gelijkmoedigheidberusting: “het is goed zo.” / “Het is zoals het is, hoe pijnlijk ook”. onverschilligheidonterecht(!) het gevoel te hebben bestand te zijn tegen nare gevoelens: ´Het boeit/raakt me niet.´ “Wat maakt het uit, alles is toch vergankelijk.” (Zie ook de schrijfoefening: schijnheilige engel)
vriendelijkheidIk doe iets aardigs voor jou omdat ik dat wil en voel me daar goed bijonzelfzuchtigheid Ik doe iets aardigs voor jou omdat ik anders meen tekort te schieten in vrijgevigheid. Onzelfzuchtigheid kan zo opdringerig en uitputtend voelen.
benijdenIk wil wat jij ook wil, maar ik gun dat jij het wel hebt. jaloezieIk wil wat jij wil en ik ben boos dat jij hebt wat ik niet heb. Jaloezie voelt boos, verbitterd, waar bij iemand benijden berusting of zelfs uitgesproken vrolijkheid komt kijken.
Zoals je ziet, gaan near enemies niet alleen op voor emoties, maar ook voor zaken die je misschien eerder als karaktereigenschappen zou omschrijven. Probeer ruim te blijven denken: zolang je met een emotie of karaktereigenschap een emotie ( bij de ander) ontlokt, kan het bruikbaar zijn. Je brengt immers een emotie teweeg bij de lezer, wat de emotionele toon van je verhaal kan bepalen.

Zie je hoe belangrijk het kan zijn om near enemies te herkennen voor het gevoel waarmee je lezer het boek dichtslaat? Je zal maar denken dat je een vriendelijk hoofdpersonage hebt, dat al driehonderd pagina’s onzelfzuchtig blijkt te zijn. In plaats van vrolijk wordt de lezer er misschien eerder moe of zelfs ongeduldig en chagrijnig van…

Persoonlijke beleving bij emoties

Het kan natuurlijk ook dat jij een uniek beeld hebt bij een bepaalde emotie. Als je dan weet wat de near enemy is, kan je veel makkelijker schrijven wat je ècht bedoelt met die emotie, niet wat je (misschien) lijkt te bedoelen. Je krijgt een paar persoonlijke voorbeelden van mij, daarna mag je zelf aan de slag 🙂

Een voorbeeld hoe een ander begrip van een emotie zich vertaalt naar de boekenwereld:
Ik zei eens tegen een vriendin dat ik eens een keer liefdesverhaal zou willen lezen, maar dat nog niet had gevonden. Ze keek me aan alsof ik gek was: de bieb heeft er kasten vol van! Zij dacht dat ik romantische verhalen bedoelde, maar het ging mij om een verhaal waarin liefde aanwezig was – een wederzijds gevoel van vriendschap, respect, vertrouwen en de bereidheid de ander te helpen omwille van de groei van de ander. Dit alles zonder de ander te (ver)oordelen-, maar dan uitgesproken zónder de nadrukkelijke aanwezigheid van verliefdheid, romantische gebaren of seks. (Voor de verandering.)
Toen snapte ze dat die zoektocht ineens een stuk moeilijker was 😉 Wij hadden een andere beleving bij het begrip ‘liefdesverhaal’.

Zo heb ik ook een beeld bij het woord heilzaam en daarbij heeft dat woord ook bijbehorende near enemies, of woorden die qua invulling hetzelfde zouden kunnen lijken, maar dat niet zijn.

Woordassociatie/ persoonlijke definitievoorbeeld
heilzaamhartverwarmend, hoopgevend, soms ook pijnlijk: mensen groeien door liefde dichter tot elkaar, in goede en/ of slechte tijdenEen mantelzorger die het werk vanuit vriendelijkheid en liefde verricht.
geborgengenegenheid en hoop: mensen tonen elkaar liefde, alles is goed (en soms ook onschuldig). Deze geborgenheid komt per -persoonlijke- definitie niet voor in slechte tijden en wordt nooit vergezeld door nare of moeilijke emoties.Een peuter geeft haar laatste stukje taart aan haar huilende jongere broertje.
pluizigiets is lief, zacht, pluizig, onschuldig en allerlei andere soortgelijke dingen die hartverwarmend zouden moeten zijn. Ze liggen er echter zodanig dik en onoprecht bovenop liggen dat ik er onpasselijk van word of met mijn ogen ga rollen. De ‘kawaii-subcultuur‘ in Japan. Vooral als de jonge meiden kawaii met een hoge stem uitspreken en het rekken: kawaiiiiiii
klefklef doet een poging tot heilzaamheid in een liefdevolle situatie, maar voegt daarbij onnodig of een overdosis romance toe aan het verhaal. Daardoor zwakt de oprechte liefde af tot een goedkope, nietszeggende, dertien-in-een-dozijn romance.Heel veel romantische clichés

* Het principe van ‘near enemies’ ken ik van Atlas of the Heart, geschreven door Brene Brown. Daar heb ik ook de voorbeelden uit gehaald. Ik raad je dat boek ten zeerste aan als je het principe van emoties onderverdelen grondiger wil bestuderen.

Foto: Nguyen Thu Hoai op Unsplash.