Tag: verhaalentaal

In vijf stappen regieaanwijzingen perfect balanceren

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Hoe zorg je met regieaanwijzingen dat je personages een goede stem krijgen?
Een regieaanwijzing verwijst naar hoe je personages bepaalde acties uitvoert. Als je ze goed gebruikt, zullen je personages en je verhaal een heel eigen toon krijgen.

1 Wat is een regieaanwijzing?

Een regieaanwijzing geeft aan hoe je personage iets doet. Neem zeggen. Dat is neutraal en zegt vrij weinig over de intensiteit. Maar je kan niet alleen iets zeggen. Je kan ook fluisteren, sissen, schreeuwen, kreunen, hakkelen, stotteren, mompelen….

2 Bepaal de lat voor je aanwijzing

Als je je personage luid wil laten spreken, kun je meerdere woorden gebruiken: roepen, schreeuwen, blaffen, bulderen… Regieaanwijzingen brengen een bepaalde intensiteit met zich mee. Roepen is minder heftig dan schreeuwen. Krijsen wordt al snel geassocieerd met een hysterische vrouw. Leg de regieaanwijzing die je wil gebruiken eerst eens naast een tienpuntschaal. Wat past bij de situatie? Je gaat niet schreeuwen als je iemand vraagt de tafel te dekken…

3 Je regieaanwijzing en je personage

Zodra je een passende regieaanwijzing hebt gevonden schrijf je hem op. Je kan een regieaanwijzing gebruiken om een karaktertrek te weerspiegelen. Als je een verlegen personage hebt, kan je hem bijvoorbeeld net iets vaker laten hakkelen dan andere personages dat doen.

4 Overdrijf het niet!

Een valkuil van regieaanwijzingen is om ze te vaak te gebruiken. Een verhaal wordt op den duur doodvermoeiend als je om de paar regels een regieaanwijzing moet lezen. Zo nu en dan moet je ze gebruiken om te voorkomen dat je tekst droog wordt. Als je ze veel gebruikt, werkt het echter alleen maar averechts. Ga goed na of de regieaanwijzing op dat moment echt meerwaarde heeft. Moet je personage echt sprinten? Of heeft hij niet zoveel haast en kan hij gewoon lopen?

5 Test de regieaanwijzing zelf uit

Je kunt makkelijk uitproberen of je te veel of de juiste regieaanwijzingen gebruikt.
Beeld je scène uit als in een toneelstuk en film het. Zorg ervoor dat er geen twijfel over bestaat welke regieaanwijzing er in de geschreven tekst staat. Met andere woorden: ga heel overdreven fluisteren, rennen, schransen, mijmeren…
Als je de opname terugkijkt en ziet dat je wel heel vaak van de ene in de andere ‘actie’ valt, gebruik je te veel regieaanwijzingen. Dan kun je je personage beter een keer in stilte laten denken in plaats van duidelijk te laten piekeren. Je kan ook merken dat het een andere regieaanwijzing beter past, omdat de schaal niet klopt. Moet er wel iets zichtbaar zijn, maar moet het net een tikje minder intensief, of juist nog wat heftiger?

Je kan natuurlijk ook vragen of andere mensen feedback willen geven als je jouw korte toneelstukje opvoert. Maar dan is het wel verstandig om even een uitleg en waarschuwing te geven 😉.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

In medias res: met deze drie controlepunten boeit je verhaal onmiddellijk

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

In medias res is de techniek waarmee je je verhaal niet bij het chronologische begin laat starten. Dat betekent onmiddellijke actie. Hoe zorg je ervoor dat die actie aanslaat, in plaats van verwarring zaait?

1 Controleer je verhaalopbouw

In medias res klinkt ingewikkeld, maar het betekent niet meer dan dat je verhaal niet bij het chronologische begin start. In medias res kan dus een aantrekkelijke techniek zijn om je verhaal spectaculair te mee te openen. Toch werkt dat niet altijd. Als je een verhaal met veel subplots, flashbacks en interpersoonlijke relaties hebt, wordt het heel ingewikkeld om na in medias res nog een prettig leesbare tekst te krijgen. Kijk dus eerst of je verhaal wel geschikt is voor in medias res.

2 Bepaal je spectaculaire scoop

Als je besluit in medias res te gebruiken, moet je met actie of drama beginnen. Drama of Actie met een hoofdletter. Dus als iemand gewond raakt, breek dan geen benen. Je personage kan beter bijna doodbloeden, fikse ademnood krijgen, spontaan op straat bevallen terwijl de vader niet in beeld is…
Zo denkt de lezer: Wauw! Hier is van alles aan de hand. Dat wekt veel vragen op:
* Hoezo bloedt ze bijna dood? Is ze ernstig ziek? Waarom komt ze dan op straat? Heeft ze vijanden? Hoe erg moet dat zijn dat ze zo goed als wordt vermoord?
* Een alleenstaande moeder die op straat weeën krijgt en geen geliefde kan bereiken moet wel erg eenzaam zijn…
Hoe kan dat zover gekomen zijn? Hier wil ik meer van weten…

Goed zo, nu heb je de interesse van je lezer! En als je dan een heel boek bezig bent om al die mysteries op te lossen waar de lezer nieuwsgierig naar blijft… Dan heb je een goed boek geschreven.

3 Geef de juiste informatie in je scoop

Stel dat je een achtervolging inzet als in medias res. Dan moet je duidelijk maken dat er een achtervolging plaatsvindt, maar ook dat er iets aan de hand is. Maar pas op dat je daarin niet te veel verklapt: “Ik zit in de auto, Harry! De politie zit achter me aan, maar ik heb wel mooi een miljoen meegenomen…” belt de dief naar zijn handlanger.
Dan timmer je dicht dat het om een bankoverval gaat. Als je dat nog even achterhoudt, kan de lezer nog even denken dat het om een onopgeloste ruzie binnen een maffiosifamilie gaat. Dan hou je het spannend en gaat de inzet van in medias res beter werken. Op die manier ontvouwt de spannende informatie zich langzaam maar zeker en blijft de lezer langer geboeid.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

In vijf stappen naar een persoonlijk thema

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Het thema is de fundering van het verhaal. Je kan het gebruiken om je mening te verkondigen via de heldenreis van je personages. Met deze vijf stappen krijg je het voor elkaar!

1 Wat is je thema?

Bepaal als eerst je verhaalthema. Onmogelijke liefde? Armoede? Een weg naar de top?
Voordat je iets kan personaliseren, moet je beslissen waar je het over wil hebben.

2 Wie is je personage?

Zorg dat je weet wat de drijfveren en angsten zijn van je personage zijn. Elke puber gaat voor het eerst naar de middelbare school. Maar is jouw puber daar dolenthousiast over of kan hij van de angst niet slapen?
Soms past een thema niet bij een personage. Als een kleuter het kind is van alcoholisten, is alcoholisme niet het beste uitgangspunt voor het thema. Een kleuter snapt niet wat dronken zijn betekent of wat het met iemand doet. Het thema is dan eerder angst (voor de ouders). Als je vanuit het gezichtspunt van de kleuter schrijft, is het makkelijker om angst als hoofdthema te nemen en onzekerheid als subthema.

3 Hoofdthema en subthema

Het hoofdthema is een emotie of ervaring die ieder mens kan meemaken, ongeacht leeftijd of levenservaring.
Denk aan:
* liefde;
* gedrevenheid;
* hebzucht (Soms zeuren kleuters al om nog meer speelgoed…);
* verbondenheid;
* angst;
* doorzettingsvermogen;
* rouw;
* eenzaamheid;
* moed;
* hulpeloosheid.

Zodra je het hoofdthema hebt bepaald, kun je het subthema bepalen. Hou dan nog steeds je personage in gedachten.
Als eenzaamheid je thema is, beleeft een dakloze veteraan dat heel anders dan een gepeste scholier. Wanneer je weet hoe je personage het hoofdthema ervaart, komt het subthema meestal vanzelf. Bij de veteraan is dat dakloos zijn en daarom nagekeken worden. Bij de scholier is dat pesten en geen vrienden hebben.

4 Wat is het centraal conflict?

Het thema bepaalt grotendeels het centraal conflict.
Als je een onprettig thema hebt, dan zal je personage het willen veranderen naar een fijne omstandigheid. Geen oorlog, maar vrede. Geen angst, maar rust. Het conflict is dan: hoe gaat hij dat voor elkaar krijgen?
Bij een gelukkig thema zal je met iets moeten dreigen. Zo blijft het verhaal interessant. Een gezin dat er warmpjes bij zit kan ineens met schulden te maken krijgen. Een backpacker maakt een zware aardbeving mee op zijn fantastische wereldreis. Het hoeft niet slecht af te lopen, maar er moet iets op het spel staan.
Het conflict zelf is extra belangrijk als je een thema hebt dat op verschillende manieren kan aflopen. Neem liefde. Moet je personage een liefde voor zich winnen of dreigt zijn liefde juist verstoord te worden? Dat bepaalt sterk welke hordes je personages moet nemen.

5 Je eigen standpunt in het verhaal verwerken

Nu kun je je mening in je thema verwerken. Het werkt het makkelijkst als je je hoofdpersonage jouw overtuigingen meegeeft, of als hij jouw ideale omstandigheden probeert te bereiken.
Je platzakke personage moet meerdere oplossingen bedenken om brood op de plank te krijgen. Als hij na vaak vallen en opstaan een succesvol bedrijf start, blijkt dat jij doorzettingsvermogen vindt lonen. Gedurende het verhaal kun je laten doorschemeren dat je het niet eens bent met de manier waarop de uitkeringsinstantie werkt. Dat blijkt wel als je personage daar steeds van het kastje naar de muur wordt gestuurd.
Als iets je personage expres lijkt tegen te werken, dan zal jij dat gegeven niet ondersteunen. De dictator wordt steeds machtiger als je personage in verzet komt, of de kwalificatie-eisen voor de wereldkampioenschappen van je topsporter worden ineens veel strenger.

Als je personage kan groeien door zijn schouders ergens onder te zetten, moedig jij als schrijver je personage aan om iets te doen waar jij heil in ziet.

Dit artikel is eerder verschenen op Schrijven Online.

Met deze zeven stappen maak je van je personage een held

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Helden zijn geweldig: de lezer juicht voor ze en noemt ze bewonderenswaardig. Dat zijn prachtige complimenten! Hoe krijg je dat voor elkaar voor jouw personage?

1 Bedenk wat jij heldhaftig vindt

Een held hoeft geen laserogen te hebben om zo genoemd te worden. Sterfelijke, alledaagse mensen kunnen dat ook zijn. Bedenk wat voor mensen in het echte leven jij bewonderenswaardig vindt. Geef je personage dezelfde kenmerken mee.

2 Bepaal de superkracht

Als je advocaten bewondert omdat ze voor ieders recht opkomen, ben je er nog niet. Je kan advocaat worden om een hoger doel te dienen of om rijk te worden. Bedenk daarom wat een mooie kwaliteit precies laat zien. Als je onbaatzuchtig voor iemand opkomt, kan dat bijvoorbeeld ontstaan vanuit:
* de behoefte om te beschermen;
* plichtsbesef naar je medemens;
* verbondenheid met degene die je helpt.

Deze dingen komen uit dezelfde waarde voort, maar hebben een ander gezicht. Ga dus eerst je eigen waarden na. Wat betekent een bepaalde karaktertrek of manier van handelen voor jou? Wat roept precies die bewondering op?

3 Schrijf je superheld

Je weet nu dat de ‘superkracht’ van jouw held plichtsbesef is.  
Bepaal vervolgens wie je held is. Een voetballer blijft ondanks een blessure spelen omdat hij zijn team niet in de steek wil laten. Een onderwijzer draait overuren om de kinderen goed te begeleiden. Dezelfde superkracht, zeer verschillende verhalen. Schrijf wat je zelf leuk of interessant vindt. De lezer zal niet voor de held juichen als de schrijver het zelf al oninteressant vindt.  

4 Bepaal wat er op het spel staat

Je ruilt je comfortzone liever niet in voor een conflict. Datzelfde geldt voor je personage. Er moet iets belangrijks op het spel staan, wil hij een conflict aangaan.
Iemand met ernstige pleinvrees gaat echt niet naar buiten als je hem tien euro geeft. Wordt zijn geliefde voor zijn deur mishandeld, dan zal hij het ‘comfort’ van zijn huis waarschijnlijk wel verlaten. Hij verliest immers gezelschap, liefde en misschien ook waardigheid als de geliefde aan haar wonden zou overlijden.

5 Maak het conflict onontkoombaar

Als je je personage een held wil maken, moet je hem dwingen zijn comfortzone te verlaten. Laat een conflict ontstaan dat je personage niet kan negeren en zelf op moet lossen. Ga maar na: Batman is niet langer de superheld als hij alle klusjes aan Robin zou overlaten.

 6 Zet de superkracht in

Als je geen pleinvrees hebt, is je huis verlaten geen conflict. Bedenk wat bij jouw personage voor ongemak, angst of narigheid zorgt. Pas dan kan je personage daadwerkelijk heldhaftig worden. Zet de superkracht van je personage in om het conflict aan te gaan. Tenzij je personage laserogen heeft, spreekt de superkracht meestal niet voor zich. Als het kwetsbaarheid is, laat een patserige machoman dan flink huilen in het bijzijn van zijn vrouw. Door verdriet te laten zien verlaat de man zijn comfortzone: hij moet toegeven dat hij niet onaantastbaar is. 
Je hebt pas een conflict als je personage ergens moeite voor moet doen of als hij iets moet doen waar hij bang voor is. Een bodybuilder kan 300 kilo heffen en voor het eerst 350 kilo proberen te tillen. Als hem dat lukt zonder extra trainingsuren is dat geen conflict, eerder een uitdaging.

7 Laat de held vallen en opstaan

Je personage wordt een held door vallen en opstaan. Daar hoeft hij niet eens voor te slagen. Zolang je personage conflicten aangaat, blijft hij interessant. Ook als de herstellend alcoholist opnieuw verslaafd raakt. Je lezer is dan al emotioneel betrokken bij het programma van de A.A. Betrokkenheid is het sleutelwoord: je personage is een held als de lezer betrokken genoeg is om voor je personage te gaan juichen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Stalen spieren met karakter in vier stappen

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

De alfaman: goed bij de vrouwen, kampioen in bed en een strak wasbordje dat altijd zichtbaar is omdat hij vaak halfnaakt rondloopt. Hoe schrijf je een rokkenjager zonder in clichés te verzanden? Laten we zijn wasbordje stapsgewijs en symbolisch toepassen. Zo heb je straks een personage wat ook daadwerkelijk stevig is (op)gebouwd.

1 Kweek het wasbordje

Een wasbordje moet je kweken, hoe gezond je lijf van nature ook is. Wat maakt dat jouw personage een blokjesbuik wil hebben en niet tevreden is met een gezond lijf? Kortom: waarom wil jouw personage zo graag zijn masculiniteit benadrukken?

* Heeft hij een hoog libido en wil hij vrouwen aantrekken?
* Is hij vroeger gepest en wil hij nu aan iedereen bewijzen dat hij niet meer zo zwak is eerst?
* Is hij een gemene fitnessfanaat die zijn uitzonderlijke gezondheid wil benadrukken om zo op anderen neer te kunnen kijken? Vind hij het mannelijk om mensen af te blaffen?

Je kan deze elementen combineren of nog iets toevoegen. Het gaat erom dat een blokjesbuik sowieso een drijfveer van je personage weergeeft. Wat die ook is, als schrijver moet je die weten om een realistisch personage te kunnen maken.  

2 Behoud het wasbordje

Een wasbordje krijgen staat niet gelijk aan een blokjesbuik behouden. Je moet daarvoor blijven trainen. Dat geeft belangrijke karaktertrekken aan: doorzettingsvermogen en discipline. En het laat zien dat je personage beschikt over tijd. Als je zestig uur per week moet werken om je gezin te voeden, dan kan je die trainingsuren wel vergeten. Die combinatie heeft gevolgen:
* Je personage moet fit zijn vanwege zijn werk (hij is topsporter, of moet als soldaat voor zijn leven kunnen rennen met zware bepakking op zijn rug).
Of: * Je rokkenjager is rijk en hoeft daarom niet (veel) te werken.
Voilà: het recept voor de stereotype alfaman: de hete multimiljardair, sexy sporter of superheldsoldaat. Dat maakt het belang van de eerste stap duidelijk.  
Herlees de eerdergenoemde fitnessfanaat. Hij heeft ook zijn beweegredenen, maar die zijn minder cliché. Hij kan nog steeds een vriendin hebben die dat soort gedrag aantrekkelijk vindt (je personages hoeven niet allemaal engeltjes te zijn…). Het punt is: kijk of een wasbordje sowieso realistisch is voor je personage en of het iets voor hem toevoegt.

3 Paradeer met het wasbordje

Hoe vaak en waarom loopt je personage met zijn wasbordje te koop? Zo veel mogelijk, als echte vrouwenverslinder? Pas op: je voedt het cliché door een onrealistische reden te verzinnen waarom je spierbundel zonder shirt rondloopt. (Niemand smeert voor zijn hobby zijn spieren in met olie.)  Laat hem daarvoor bijvoorbeeld naar het strand gaan. Pas dan wel op dat hij niet elke dag vijf uur lang op het strand te vinden is…
Je getrainde man kan ook niets om uiterlijk vertoon geven. Als topsporter moet hij nou eenmaal fit zijn. Verder is hij bescheiden, heeft hij een gemiddeld libido en viel zijn vriendin op hem vanwege zijn maffe grapjes.
Kijk wat bij je personage past en besef dat een blokjesbuik niet altijd meteen een oppervlakkige alfaman hoeft te betekenen.

4 Trek kleren aan over het wasbordje

Al paradeert jouw (alfa)man het liefst met ontbloot torso rond, ooit moet hij zich volledig aankleden. Hoe ziet zijn dagelijks leven eruit, als het even niet om de vrouwen en de spieren gaat?
Draagt hij een pak en doet hij zaken? Of loopt hij in eenvoudige kleren rond als hij gaat vissen met zijn maten? Oftewel: geef hem een leven naast zijn spieren.
Wat voor hobby’s heeft hij? Wat heeft hij naast uitblinken in sport/ bed nog meer voor ambities?
Enzovoorts.  

Als je deze stappen volgt, kan je personage nog steeds een gespierde rokkenjager zijn, maar zal hij niet meer zo snel cliché overkomen.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online

Vier tips voor het gebruik van symboliek

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Symboliek is een handige manier om je verhaal wat meer diepgang te geven. Maar als je het fout doet, verzand je al snel in clichés en wordt het verhaal juist onverteerbaar. Hoe kun je symboliek op een goede manier gebruiken?

1 Maak de symboliek niet te duidelijk

Als je je held in wit gekleed laat gaan en je slechterik in zwart, dan is het duidelijk wie welke rol heeft. Je kan gerust enkele voorbeelden van duidelijke symboliek gebruiken. Op deze manier geef je tussen de regels door hints aan je lezer. Maar als je dat te vaak doet, zal hij alleen maar met zijn ogen rollen: “Ik ben niet dom en kan best een hint begrijpen. Duw die informatie alsjeblieft niet door mijn strot.”

2 Zorg dat je publiek de symboliek begrijpt

Een romantische vrouw zegt tegen haar vriend: “Wij waren voor elkaar gemaakt, want er was een syzygie op de dag dat we elkaar ontmoetten!”
Een syzy-watte?
Ga na of je lezerspubliek de gebruikte symboliek begrijpt. Is die symboliek algemene kennis die iedereen heeft? Of is het iets dat mensen alleen begrijpen als ze interesse in een specifiek onderwerp hebben? Als dat zo is, ga dan na of de rest van je verhaal bij die specifieke doelgroep aansluit. Ga niet romantisch doen over een syzygie; alleen astronomen snappen dat je het hebt over het verschijnsel dat planeten op een lijn staan. En als de gemiddelde astronoom de rest van je verhaal niet interessant zal vinden, gaat de symboliek aan zijn doel voorbij.

3 Maak de symboliek passend voor het thema en genre

Een volle maan als symbool voor romantiek gebruiken in een horrorverhaal schiet niet op. Als symbool voor licht en donker wel. Ook kan de vorm van de maan dan nuttig zijn. Symboliseer zo een cirkel van goed en kwaad waar jouw weerwolf doorheen gaat. Als je dat -subtiel!- herhaaldelijk in je verhaal laat terugkomen, werkt dat al een stuk beter.
Besef goed welke associaties jouw symbool al heeft, voor je het gaat gebruiken.
Zo zal een volle maan als symbool al heel wat minder goed werken buiten het horror– of romantische genre.

4 Maak een woordenweb van je symbolen

Symboliek gebruiken in je verhaal is een goede manier om het verhaalthema te versterken. Een verhaal over geboorte werkt goed als een vriendin van je zwangere hoofdpersonage verloskundige is. Maar dat kan er dik bovenop liggen. Zet het woord ‘geboorte’ eens in een mindmap of woordenweb. Wat zijn er synoniemen van? Welke associaties krijg je daar nog meer mee? Nieuw leven, groeien, een start, misschien creatie.
Dan kun je vanuit groeien en creatie bijvoorbeeld schrijven over een biologe die een plant genetisch moet manipuleren zodat ze iets nieuws creëert en laat groeien. Als zij dan ook nog zwanger raakt, komt het thema geboorte alsnog duidelijk naar voren, zonder dat het zich aan de lezer opdringt.

Dit artikel verscheen eerder op Schrijven Online.

Van cliché naar creatieve creatie in vier stappen

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Maar weinig dingen laten je zo amateuristisch overkomen als schrijver: clichés. Toch kan je clichés goed gebruiken als bouwstenen van een verassende plotwending! Hoe maak je van een storend voorspellend element een fantastisch deel van je verhaal?

1 Denk na vóór je een cliché aanpast

* Ken je cliché!
Je hebt pas een cliché als de lezer zuchtend met zijn ogen rolt: “Nee hè? Niet alweer…”.  Je moet weten welk element van het cliché ergernis bij de lezer oproept. Zo is een liefdesrelatie tussen arm en rijk geen cliché vanwege de romance. Dat is het stempel van ‘onmogelijke liefde’ dat dat soort relaties vaak krijgen.

* Maak het cliché passend voor je personage
Het is belangrijk dat je je personage kent en weet hoe hij op bepaalde situaties reageert. Schrijf je over een taalbarrière, dan communiceert men volgens het cliché met handen en voeten. Als jouw personage een extraverte backpacker is, vindt hij dat ontzettend lollig. Het onderwerp krijgt een heel andere toon als je personage een verlegen, maar rijke toerist is. Die hakkelt zenuwachtig met een plaatselijke venter, terwijl zijn privégids achter hem staat.

* Onthoud je onderwerp
Je schrijft een verhaal met een bepaald moraal, onderwerp of verhaalthema. Je schrijft dus naar iets toe. Uiteindelijk moet er een moord worden gepleegd, een huwelijk worden gesloten of een koninkrijk worden gered. Een gebeurtenis (cliché of niet) volgt andere gebeurtenissen op. Houd in de gaten dat je nog wel logisch kan aansluiten op je einde of thema.

2 Begin bekend, verander het vervolg

Je verrast de lezer als je de schijn van een cliché oproept en dat vervolgens heel anders invult.   
De rijkeluisdochter komt met een arme sloeber aanzetten. Maar nu zegt de vader ineens: “Wat fijn, een man die weet wat werken voor je geld betekent, in plaats van de hele dag sigaren te roken en bevelen uit te delen!” Zo plaats je jouw persoonlijke visie in een standaard verhaal. De lezer wordt op scherp gezet en zal zich daardoor geïnteresseerd afvragen hoe het verhaal verder gaat. Bedenk wel wat pa ertoe zet om zo joviaal te reageren.

3 Onthutst de omstanders

Laat de omgeving de verwarring van de lezer weerspiegelen. Als de rijke pa een sloeber met open armen ontvangt, trekt dochterlief -hetzij opgelucht- wel even een wenkbrauw op. Melk dit niet uit, anders wordt het overdreven of langdradig. Maar het is logisch als de betrokken personages hun verbazing laten blijken. Een bijkomend voordeel is dat de lezer in zijn verwarring wordt gesteund: dit is inderdaad wel apart…

4 Je cliché verder uitwerken

De onverwachte wending heeft gevolgen. De al te vriendelijke houding van de vader kan voor geroddel zorgen in de zakenwereld, waardoor zijn bedrijf plotseling op het spel staat. Wat vinden de tortelduifjes daarvan? Heeft dat ook invloed op hen? Ga op ontdekkingstocht en je zal zien dat er genoeg dingen op je pad komen die je voor een cliché behoeden.

5 Laatste controle

Controleer de beginvoorwaarden zodra je klaar bent met schrijven. Creativiteit is fijn, maar je aanpassing moet nog wel kloppen bij je personages en je verhaalthema. Als je romantische verhaal ineens verandert in een financiële thriller, dan ben je iets te enthousiast geweest. Soms ben je onnodig bang voor een cliché. Het is namelijk ook een nuttige houvast als een bouwsteen van het verhaal. Een cliché koste wat kost mijden leidt tot het cliché dat je verhaal te verwarrend wordt om nog te kunnen volgen.

Dit artikel is eerder verschenen op Schrijven Online

Vier controlepunten voor je plottwist

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Plottwists zijn geweldig om je lezer op het puntje van de stoel te houden. Maar hij kan ook op diezelfde stoel in slaap vallen als een plottwist misgaat. Met deze vier punten controleer je of je plottwist goed gaat werken.

1 Heb je hints gegeven?

Het belangrijkste bij het schrijven van een plottwist is dat je vooraf hints geeft. Een plottwist moet aanvoelen als een puzzel die onverwacht past. De lezer wist niet dat hij een puzzel aan het maken was. Toch beseft hij nu dat je hem al die tijd puzzelstukjes hebt gegeven, nu hij de puzzel in zijn geheel ziet. “Oh, wacht even. Fred is straatarm. Nu snap ik waarom hij zei dat hij het leuker vond om creatieve cadeautjes te maken van sloophout dan dure cadeaus te kopen. En die versleten schoenen waren niet bedoeld om hip en nonchalant over te komen.” Als je dat soort hints niet geeft, komt de plottwist uit de lucht vallen en dan werkt die niet.

2 Klopt het doel van je plottwist?

Soms wordt een plottwist ingezet om te choqueren, maar dat werkt nooit. Het doel van je plottwist moet altijd zijn: de stukjes van de onverwachte puzzel moeten passen.
Er wordt zomaar iemand doodgeschoten door een personage. Ha! Hier schrikt de lezer van, want dit zag hij niet aankomen!
Dat klopt, dat zag de lezer niet aankomen. Maar hij snapt nu ook totaal niet waarom de schutter dat doet, of waarom nú. De lezer is de draad van het verhaal nu helemaal kwijt. Het duurt weer even voordat je zijn waardering of aandacht weer terugkrijgt. Als dat al gebeurt…

3 Heb je geïnvesteerd voordat je omkeerde?

Als je wil dat je plottwist werkt, is de tegeltjeswijsheid: eerst investeren, dan pas omkeren. Wil de voorgenoemde schietpartij indruk maken, dan moet de lezer al in de schutter geïnvesteerd hebben. Hij moet weten wat hem bezighoudt, hoe hij als persoon is: “Wat?! Harry zou dat nooit doen! Hij is een liefhebbende, burgerlijke vader.” Ja, dat klopt, maar kijk nog eens goed naar alle puzzelstukjes. Hij is inderdaad een lieve burgerlijke vader, maar er kan ook nog iets heel anders meespelen…
Dan pas wordt de schok van de plottwist groot. Je moet een ander beeld krijgen van iets waarvan je altijd dacht het heel anders was. Twist betekent draaien. Jij moet als lezer nu met je gedachten als het ware ‘de andere kant op draaien met het plot’. Als een plottwist uit de lucht komt vallen, valt er niets te draaien. Dan is het een gegeven dat als feit wordt gezien. Een feit dat óf geen indruk maakt, óf alleen maar verwarring zaait.

4 Past de plottwist bij het personage of het verhaal?

Je moet dus zorgen dat de puzzelstukjes passen en dat je in een personage hebt geïnvesteerd voordat je een plottwist in gang kan zetten. Maar pas op dat je die puzzelstukjes niet te geforceerd gaat maken. Je kan van een conservatieve huisvrouw een agressievelinge maken met de juiste omstandigheden en puzzelstukjes. Dat zou een mooie plottwist kunnen zijn. Maar bedenk goed waarom je haar in eerste instantie een lieve vrouw hebt gemaakt. Als zij in je verhaal is om liefde, toewijding en regelmaat te symboliseren, gaat je plottwist aan zijn doel voorbij.
Dan kun je beter de geniepige oom laten inbreken in het ouderlijk huis.
Ga altijd nog even na of de plottwist wel past bij het personage en de verhaallijn in het algemeen. Een plottwist moet altijd in dienst staan van het verhaal of de personages, niet andersom.

Dit artikel is eerder verschenen op Schrijven Online.

Met deze vier tips vind je balans in het toepassen van schrijftechnieken

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Als je schrijft is het handig en zelfs nodig dat je bepaalde technieken kent en ze kan toepassen. Maar als je te star aan schrijftechnieken vasthoudt, kom je in de problemen. Waar ligt de balans in schrijftechnieken toepassen en ze loslaten? Met deze vuistregels heb je een houvast om de overweging te maken.

1 Zorg dat je de basistechnieken kent

In een horrorverhaal staat een opbloeiende romance zelden op de voorgrond. En jouw chicklit heeft vast geen moordmysterie dat opgelost moet worden. Toch komen er in elk genre bepaalde schrijftechnieken terug die je sowieso moet kennen, begrijpen en kunnen toepassen. Zo snap je wat de vaart in een verhaal houdt, of wat het er juist uithaalt.
Drie van deze technieken zijn:
* show don’t tell;
* infodump;
* regieaanwijzingen.

Als je die technieken begrijpt, maak je minder beginnersfouten. Daarna kun je je verder verdiepen in technieken die ingaan op het verstreken van je plot, personages of je centrale conflict. Je kan dan zelf kijken waar je nog tegenaan loopt of wat specifiek voor jouw genre belangrijk is om rekening mee te houden. 

2 Oefen schrijftechnieken om feedback te kunnen verwerken

Schrijftechnieken zijn ook handig om (bij naam) te kennen voor als je feedback van een redacteur krijgt. Oefen schrijftechnieken eerst in simpele (korte) verhalen waarmee je geen ambities hebt. Als je dan met een serieus boek naar een redacteur gaat, heb je al een hoop gewonnen. Zie je ‘infodump’ in de kantlijn staan? Omdat je al geoefend hebt met de basistechnieken, weet je wat je moet doen en hoef je geen complete teksten om te gooien. Je hoeft niet op goed geluk een fout te verbeteren als je je vinger erop kan leggen.

3 Balans vinden tussen schrijftechnieken en spontaan schrijven

Als uit een feedbackronde de suggestie komt om een bepaalde schrijftechniek te gaan gebruiken, let dan goed op of je verhaal niet wezenlijk zou veranderen als je die aanpassing maakt.
Stel dat er wordt geopperd om in in medias res te schrijven. Als je je verhaal plotseling in het chronologische midden start, verandert dat de verhaalopbouw en spanningsboog compleet. Past die nieuwe manier van schrijven wel bij je verhaal? Zoiets moet je heel goed nagaan. Je mag gerust schrijftechnieken volgen, maar werken met schrijftechnieken mag nooit betekenen dat je er zodanig aan vasthoudt dat je verhaal eronder lijdt.
Schrijftechnieken zelf kunnen nooit de kwaliteit van je verhaal bepalen. Het gebruik van schrijftechnieken biedt dan ook geen garantie voor succes.

4 Tijdens het schrijven met schrijftechnieken werken

Zodra je schrijftechnieken onder de knie hebt, ga je vlotter schrijven. Je hoeft dan niet meer na te denken of een bepaalde zin wel show don’t tell is.
Maar soms gaat schrijven na een feedbackronde wat moeizamer: “O jee, mijn proeflezer vindt dit hoofdstuk traag verlopen. Waar zit het probleem?”
Het is handig als je kan zien dat je schrijfsels niet aan bepaalde technieken voldoen. Dan is het makkelijk verbeteren. Maar tegelijkertijd kan dat ook een valkuil worden: “Ik ga deze scène herschrijven: ik schrap drie regieaanwijzingen, verander zes ‘tells’ in ‘shows’ en als ik de informatie halveer, heb ik sowieso geen infodump meer.”
Als dit vermoeiend klinkt, dan heb ik mijn toon duidelijk overgebracht. Als je geforceerd gaat schrijven, komt er niets goeds meer uit je pen. Misschien krijg je zelfs helemaal niets meer op papier.
Soms moet je je kennis van schrijftechnieken juist durven los te laten om weer spontaan (en daarmee goed) te kunnen schrijven.

Blijf de schrijver van je verhaal

Als je de basistechnieken van schrijven leert, groei je daar als schrijver van. Maar als je welke schrijftechniek dan ook gebruikt, waak er dan voor dat jij de schrijver van het verhaal blijft en niet alles van een schrijftechniek laat afhangen.

Dit artikel is eerder verschenen op Schrijven Online