Clichés en tropes: gebruiken of vermijden?

Een trope is een voorspelbaar bouwsteentje voor een verhaal. Het is niet per se irritant. Een cliché is voorspelbaar èn irritant. Om met de deur in huis te vallen… O, wacht. Ik gebruik een cliché. Of is het een trope? 

Wat is een trope?

Een trope is een veelvoorkomende omgeving, omstandigheid of een karaktertrek van een personage. Je gebruikt het als middel om snel iets duidelijk te maken. Met een trope trekt je lezer snel en makkelijk conclusies. Denk aan een surfer met een sixpack of een toerist met een reisgids. De surfer is vanwege zijn sixpack sportief. En de toerist met de reisgids wil meer over weten over zijn vakantiebestemming. Een trope is eigenlijk niets meer dan een bouwsteentje voor een verdere uitwerking van een gegeven.

Wat is een cliché?

Een cliché is niets meer dan een trope die zodanig wordt gelezen of gebruikt dat die de lezer irriteert en uit het verhaal haalt. Die ziet de schrijver dan als ware aan het werk (hier doet de schrijver zus en zo, zodat ik als lezer dit en dat ga denken of voelen) in plaats van dat je het verhaal blijft beleven.

Een verhaal zonder clichés

Je kan geen boek schrijven zonder clichés. Ook al heb je een uniek verhaal, je moet tropes gebruiken om je verhaal leesbaar te maken. En omdat elke trope een mogelijk cliché kan zijn, afhankelijk van een individuele lezer, moet je slim met tropes omgaan. Anders komt je boek nooit af.

Cliché versus trope

Het is makkelijk om te beweren dat een schrijver een cliché schrijft als je iets irritant vindt lezen, maar dat is niet zo. Niet per se, tenminste. Het verschil tussen clichés en tropes is persoonlijk en daardoor soms moeilijk te onderscheiden.

Waarom is een cliché persoonlijk?

De surfer kan bij de lezer (grofweg) twee reacties ontlokken: “Yes, dit wordt een gaaf verhaal, ik hou ook van surfen!” / “Heerlijk, daar zwijmel ik bij weg.” Of: “Niet weer een flinterdun zwijmelverhaal waarin de held net zo veel spieren als een gebrek aan hersens heeft.”
Het is maar net wat de lezer (niet) leuk vindt.

Hoe gebruik je tropes?

Als een trope een mogelijk cliché in wording is, waarom zou je die dan gebruiken? Omdat je bepaalde (voor)oordelen en/of stereotypen in je voordeel moet gebruiken als je een verhaal gaat schrijven. Anders komt je verhaal ongeloofwaardig of warrig over.
Stel dat je de moordenaar over wie je schrijft, niet cliché wil maken. Dan maak je hem fan van Hello Kitty en eigenaar van een Kinderdijkse molen waar hij een B&B runt. Onder de Chinese toeristen is deze man beroemd en daardoor held geworden in oosterse plattelandsfolklore.
Niemand houdt je tegen. Maar ik wens je succes met het schrijven van een geloofwaardige overgang van lieve, zéér unieke man naar moordenaar. Het startpunt van een bedrogen man die de minnaar wil vermoorden is vaker gedaan, waardoor je lezer het verhaal makkelijker inkomt.

Van veelgebruikte trope…

Een bekende trope, de liefdeskloof tussen rijk en arm, gaat vaak zo:
Ouders van de rijke: “Zo hebben we je niet opgevoed!”
Ouders van de arme: “Zodra de roze wolk voorbij is, wordt je gedumpt voor iemand die wel geld heeft.”
Tortelduifjes: “Wij overstijgen alle verwachtingen. Onze liefde kan alles aan.”
Ze krijgen uiteindelijk gelijk. Maar wel pas na talloze huilbuien, ruzies en gesneuvelde vazen. 

…naar een unieke invulling

Als je aan de verwachtingen van een trope sleutelt en enkele elementen verandert, verlaag je de kans op een cliché. Als bijkomend voordeel komt er vaak show don’t tell bij.
Jongen: “Ik hou van je, maar we krijgen te veel tegenstand, omdat je analfabeet bent. Ga naar school, ik zal dat betalen. Dan zien mijn ouders dat je geen armzalige nietsnut bent en je jezelf wil ontwikkelen. Ik zorg dat je in mijn buurt kan wonen, zodat we kunnen blijven daten. We moeten alleen niet meteen willen trouwen.”

Zet je lezer op scherp

Met een trope-invulling zoals hierboven verras je de lezer: “Ren gewoon weg!” “Waar is dat ‘Onze liefde overwint alles’ gebleven?” “Wordt ze nu gedumpt?!”
Je kan deze verwarring van de lezer gebruiken om het begrip ‘liefde’ onder de loep te nemen. Is het liefde als de jongen het meisje ontwikkelingskansen geeft, of moet hij van haar houden zoals ze is? Jouw invalshoek, jouw keuze. Maar hoe dan ook zal het verhaal meer diepgang krijgen en is het minder clichégevoelig.
Zo zet je de lezer op scherp. Het verhaal verloopt niet zoals gewoonlijk, dus zal het spannender worden.

Nieuwe mogelijkheden in je verhaal

Als een personage groeit, geeft dat je verhaal veel mogelijkheden. Het meisje gaat naar school en ontwikkelt zich. Later zet het koppel een schooltje op in een ontwikkelingsland, waar het meisje lesgeeft. Dan hebben ze zelfs een bonus bovenop hun lang en gelukkige einde wat ze volgens de standaard trope al hadden gekregen!

Frisse trope, frisse verhaallijn

Als je de trope op zijn kop gooit, komt daar bijna als vanzelf een origineel verhaal uit. Wordt het meisje door haar scholing misschien zo slim dat ze de jongen op de lange duur van zijn fortuin weet te beroven? Of is het betalen van de scholing van het meisje toch een aanwijzing dat deze loverboy zijn verliefdheid veinsde? Hier zie je de eindeloze mogelijkheden die je krijgt door met tropes te spelen en dat ze dus niet meteen clichés zijn.

Guilty pleasure clichés

Er zijn tropes die bijna iedereen als cliché beschouwt. De kloof tussen arm en rijk. De butler heeft het gedaan. Wat als jij daarvan smult? Schrijf er dan lekker over. Het is vooral belangrijk dat je weet wat tropes en clichés zijn zodat je weet wat je schrijft en hoe het overkomt. Zo verbeter je je schrijftechniek. Daarvoor lees je deze blog, toch? 😊
Misschien schrijf je wel de tweede werkende liefdesdriehoek!