Je hebt een prachtig verhaal geschreven en nu ligt het in de winkel. Dan hoor je ineens van een lezer: er zitten gaten in je plot. Ai… Waar moet je rekening mee houden om dat te voorkomen?
Chronologisch schrijven
Als je de grote lijnen van een boek hebt uitgedacht, is de kans erg groot dat je niet begint hij hoofdstuk 1 en zo chronologisch doorschrijft tot aan het einde van je verhaal. Het is als goede voornemens voor nieuwjaar. Meestal hou je het wel vol tot ergens in januari, misschien zelfs juni, maar helemaal tot aan december, dat komt zelden voor.
Het goede nieuws is dat je dit ‘goede voornemen’ niet zo streng hoeft aan te houden als je schrijft. Sterker nog, het werkt doorgaans zelfs beter als je schrijft waar op dat moment inspiratie voor hebt. Anders duurt het zes maanden voor je hoofdstuk 2 hebt geschreven, terwijl je in de tussentijd misschien hoofdstuk 1,4, 8 en 12 had kunnen schrijven. Het nadeel van schrijven waar je inspiratie voor hebt, is dat je kan vergeten wat een lezer of een personage op dat moment al weet.
Je schrijft over een reis naar Frankrijk. In elk hoofdstuk legt je personage vijftig kilometer af. Als hij start in Amsterdam, is het vreemd als hij in hoofdstuk 2 al Frans begint te spreken. Hij is nog niet in Frankrijk en ook nog niet in het Franstalige deel van België. Maar als je een deel van hoofdstuk 10 hebt geschreven, zit je met je hoofd misschien nog halverwege een Franse vertaling. Dan volgt je lezer (of je personage) het verhaal niet meer, omdat je op de feiten vooruit loopt. Of iets klopt gewoon niet: iemand wordt opgesloten en even later loopt hij zonder sleutel diezelfde deur uit.
Meestal ontstaan dit soort fouten omdat je je verhaal al in zijn geheel voor je ziet, weet wat er gaat komen en je daar als het ware zin in hebt. Je verheugt je op die ene onthulling waarin het plot echt op gang gaat komen. Op die ene date waar het stelletje na jaren eindelijk de liefde aan elkaar verklaart. Bijna alsof je de lezer bent die een pageturner aan het lezen is. En dan kan je enthousiasme het nogal eens overnemen. Je kan een aantal dingen doen om dit te voorkomen:
* Proeflezers inschakelen. Meestal zien zij zulke fouten meteen, omdat ze het verhaal niet helemaal kennen. Een redacteur doet dit ook en geeft meteen feedback op de inhoud;
* Je eigen tekst teruglezen. Dit is echter riskant: op een bepaald moment ontwikkel je een blinde vlek voor je eigen tekst;
* Een tijdlijn maken. Je kan meerdere tijdlijnen maken. Een korte voor een enkel hoofdstuk en/of een grotere voor je hele verhaal. Kijk waar je zelf bang bent een mogelijk steekje te laten vallen.
Rode haring
De rode haring is een term voor een schrijftechniek die wordt gebruikt om de lezer af te leiden. Al het bewijs wijst erop dat Gijs de moordenaar is, en de lezer gelooft dat zo’n beetje voor driekwart van het verhaal. Dan blijkt John op het eind van verhaal de moordenaar te zijn. Gijs is dan de rode haring. Een rode haring is moeilijk om te schrijven, omdat je veel uit moet werken en goed moet weten wat je lezer wanneer te weten krijgt, of wat niet. Er is zoveel om rekening mee te houden dat je makkelijk de fout in kan gaan. Gijs mag dan de rode haring zijn, uiteindelijk moet wel te herleiden zijn dat John inderdaad de moordenaar is.
Als je een rode haring wil schrijven is het verstandig om veel, zo niet alles uit te schrijven wat Gijs verdacht moet maken, waar John mee wegkomt en later op gepakt kan worden en welke raakvlakken deze personages al dan niet hebben. Een hint meer of minder kan het verschil maken tussen een logische onthulling of een einde dat niet samenhangend is. Dat is fijn voor de lezer, maar ook voor jou als schrijver, omdat je niet eindeloos moet herschrijven. Misschien kan Chekhov’s gun je hierbij helpen.
Expres gaten in het plot laten
Soms kun je expres gaten in het plot laten, zodat je de karaktertrekken van een personage goed naar voren kan laten komen. Dit past meestal het best bij de archetypen relschoppers, nar en held. Zij zoeken naar gaten in de wet zodat ze kunnen doen wat ze willen. Soms zijn deze regels (of gaten in het plot) een kwestie van een beetje knutselen met taal, zelf je grapjas aandoen of creatief met bestaande regels omgaan. Meestal is dit helemaal in het straatje van de nar:
* mag ik geen oliebol opeten van mama? Dan neem ik er gewoon drie hapjes van. Hé, ik heb niet de hele oliebol opgegeten….
* mag ik niet op het gras lopen? Prima, dan stuiter ik er met mijn skippybal overheen.
* is de karaokebar plotseling gesloten als ik daar met mijn vriendengroep aankom? Dan gaan we terug naar de auto op de parkeerplaats, gooien we de volumeknop van de radio open en houden we een karaokeavond in de auto.
Andere keren zijn gaten in het plot essentieel voor het verhaalverloop om de held heldhaftig te laten lijken.
De held moet onmiddellijk van A naar B omdat een bom dreigt te ontploffen. De hele stad ziet echter zwart van de auto’s… Dan is het erg handig als je held een step heeft om toch nog wat sneller dan met de benenwagen op zijn bestemming aan te komen. Er is waarschijnlijk geen verkeersregel die je verbiedt om binnen een bebouwde kom met een step tussen een verkeersopstopping door te racen… Het is meestal niet de bedoeling dat een stad ontploft omdat de held niet op tijd bij die bom kan komen. Bedenk wel dat je op moet passen voor Deus ex machina bij dit soort gaten in het plot.
Verhaal en taal: tips voor creatief schrijven 