Een cliché clichéproof maken

Een cliché clichéproof maken kan tot op zekere hoogte, want er zijn manieren om ervoor te zorgen dat cliché-achtige verhalen toch nog redelijk uniek worden. Hoe schrijf je een interessant verhaal, ondanks de aanwezigheid van een cliché van hier tot Tokio?

Een hopeloos achterhaald cliché

Voor iemand die nog nooit een detective heeft gelezen, is het geen cliché dat de butler het heeft gedaan. Maar als grofweg iedereen weet dat je trope te gebeuren staat, dan is de cliché hopeloos achterhaald. Oftewel: het cliché is geen persoonlijke interpretatie meer, maar wordt gewoon in het algemeen als zodanig aanvaard. Dan moet je je verhaal anders aanpakken, wil het nog aantrekkelijk zijn. Dat begint met moorden.

Darling van het cliché

Kill your darling stelt dat je als schrijver soms een te grote fan wordt van je eigen tekst. Dan moet je gaan schrappen, maar het gemene is: er is altijd wel een element van de darling dat diens bestaan rechtvaardigt. Een meisje met roze strikjes in de haren ìs ook gewoon schattig. Alleen een beetje té. Daar gaan de die-hard clichés de fout in. Als een bepaalde trope de darling vormt, is het alsof het kill your darlings proces niet is toegepast, maar alles zonder herziening in het boek is blijven staan. Je moet dus de algemene darling van een cliché vinden. Hoe doe je dat?

De aantrekkingskracht van het cliché

In een cliché zit altijd een sterke, relatief eenvoudige narratieve aantrekkingskracht verstopt. Ga daarnaar op zoek. Enkele voorbeelden:

* De butler heeft het gedaan: als een trouwe dienaar je kan verraden, wie kan je dan nog vertrouwen? Hoe kan zo’n vertrouwensband zo beschadigd zijn geraakt of oprecht hebben geleken als dat nooit zo was?
* Een verboden liefde: iedereen zoekt naar liefde. (Let op: ik schrijf liefde, niet romance!) Het is dus erg herkenbaar. Maar liefde is niet zomaar te vinden of zomaar gewonnen: daar komt een verhaal bij kijken. En hoe moeilijker de strijd, hoe zoeter de overwinning. In zekere zin dus ook: hoe heftiger de strijd, hoe beter het verhaal. Daarom is er in ieder verhaal een centraal conflict en geen onmiddellijke overwinning.
* Een kind met kanker: het is vreselijk om een onschuldig kind te zien lijden, dus wil je weten of het kind de ziekte overleeft.

Het cliché personaliseren

Om een cliché toch nog uniek of interessant te maken, moet je het personaliseren. Als je een clichéverhaallijn hebt, zorg dan voor unieke personages. Geef je personage dus een centraal conflict, angsten, een goed uitgewerkte personagebiografie met het willen en nodig hebben en wellicht ook een grootste leugen.
Als dat klaar is, moet je gaan kijken wat clichés tot clichés maken, zodat je die kan ontwijken of zodat het in ieder geval een tandje lager kan .

Het cliché een tandje lager

Kijk eens naar deze voorbeelden. Is je dit al eerder opgevallen? Als het goed is, moet het in ieder geval een nu-je-het-zegt-momentje zijn ;).

* Het doodzieke kind is vol levenslust.
* De rijke vrouw is niet alleen onbereikbaar voor de arme sloeber, maar is ook nog eens bijna – zo niet helemaal- een Mary Sue.
* De sociaal onhandige puber heeft last van ernstige acne.

Deze eigenschappen benadrukken wat het personage moet representeren en ‘versterken’ het conflict.
Een kind verliezen is al erg genoeg, een uitzonderlijk levenslustig kind kwijtraken is nog droeviger. Uit de armoede komen is al fantastisch, maar als de oorzaak dan ook nog eens nagenoeg perfect is in uiterlijk en voorkomen… Medeleerlingen gaan al niet graag met je om en dan ben je óók nog eens minder aantrekkelijk. Dan moet er meer dan een ding veranderen als je personage populair moet worden

Zo heeft ieder cliché iets wat een bepaald gegeven extra onderstreept. Iets kan namelijk pas echt cliché worden als het er dik bovenop ligt. Anders valt een bepaalde herhaling niet (snel) op. Als je mij tien keer op straat ziet lopen, zal ik steeds een van de vele voorbijgangers zijn. Draag ik altijd een pimpelpaars broekpak met lichtgevende klavertjes erop, dan zal je mij na drie keer misschien wel herkennen. Iets aan mij moet extra opvallen, wil ik meer worden dan een zoveelste persoon in een mensenmassa.

Ga uit van intrinsieke motivatie

Clichés leunen te zwaar op dat onderstrepende element, daarom zijn ze storend en eendimensionaal. Het verhaal gaat er vooral over hoe erg het zou zijn om het levenslustige kind te verliezen, hoe fantastisch de relatie met de rijke, mooie vrouw zou zijn of hoe erg het is om impopulair te zijn. Daarmee doe je al je voorbereidende werk zoals een goed uitgewerkte personagebiografie teniet. Clichés melden de unieke eigenschappen van een personage tussen neus en lippen door en vergeten dat je deze informatie moet verzamelen omdat het belangrijk is voor het personage, niet alleen voor het verhaal.
Als de arme sloeber lid is van een drugsbende, vindt het cliché dat een blokkade voor de relatie. Lees: het verhaal. Je kan echter ook voornamelijk schrijven over hoe dat de andere geliefden van de man in gevaar brengt, wat dat met zijn mentale toestand doet… Om dan vervolgens in die hectiek alsnog over een romance te schrijven. Met de vraag: hoe gaat dat in zijn leven passen? Dan schrijf je vanuit de intrinsieke motivatie van een personage, in plaats van dat je iets schrijft omdat het verhaal moet lopen zoals het ‘hoort’.

Clichés zien ondersteunende elementen als een rode streep die je continu zichtbaar met een dikke verfkwast over het verhaal heen hoort te verven. Als je binnen een cliché iets wil laten werken, dan moet je datzelfde element zien als de rode draad die – relatief subtiel- door het hele verhaal heen is verweven.

Foto als geheugensteuntje

De foto bij heb ik genomen. Hij is gemaakt in Tokio bij het beroemde station van Shibuya, bij het extreem drukke kruispunt (achteraan in de foto).

Als we het toch hadden over:
– een cliché van hier tot Tokyo 😛
– het voorbeeld van mijn opvallende kleding: vind maar eens een specifiek persoon in deze mensenmassa. Dat lichtgevende klavertjespak zou hier goed van pas komen. .
Als je een beetje visueel bent ingesteld, hoop ik dat deze foto een goed geheugensteuntje of samenvatting is voor bepaalde dingen uit deze blogpost.