De heldenreis centraal bij inclusief schrijven

Als je personage een minderheid is, kan dat een reden zijn om heel voorzichtig over hem te schrijven. Diversiteit is nogal een discussiepunt in de schrijverswereld. Over diversiteit is namelijk veel te doen. Daarom volgt hier een overweging: wat als je niet diversiteit, maar de heldenreis centraal stelt bij inclusief schrijven?

Wat is je voornaamste reden om inclusief te schrijven?

Als je hoofdpersonage een bepaald minderheidskenmerk heeft, kan je je afvragen in hoeverre je van dat kenmerk iets speciaals moet maken omwille van inclusiviteit.
Als je inclusief wil schrijven, vraag jezelf dan eerst het volgende af:
* Schrijf je inclusief omdat je een punt wil maken? Lees: een bepaalde minderheid moet een podium krijgen?
* Schrijf je inclusief omdat je duidelijk wil maken dat iemand uit een minderheidsgroep net zo normaal is als iedereen? Lees: we zijn allemaal mensen, dus wat maken bepaalde kenmerken dan nog uit?

Hier is geen goed of fout: de keuze is aan jou. Die zal voornamelijk worden bepaald door de reden waarom jij een verhaal wil schrijven. Is de eerste overweging het geval, lees dan deze blogpost voor de belangrijkste overwegingen. Houd ook in de gaten dat je own voice niet al te serieus neemt en eerder naar een gemene deler zoekt dan naar verschillen tussen mensen. Deze blogpost gaat verder in op de tweede optie.

Wat bepaalt de heldenreis?

Als je een held wil hebben die tot een bepaalde minderheid behoort, maar dat kenmerk niet het thema of het centraal conflict van het verhaal wil maken, is de tekenfilm Mulan uit 1998 een goede casusstudie.
Mulan is een jonge vrouw in het oude China die zich vermomt als man om haar vaders plaats in te nemen in het leger, omdat hij al ernstig verzwakt is en zeker zou sterven als hij in het leger zou gaan. Maar een vrouw in het leger is een absoluut taboe. Als iemand achter Mulans ware aard komt, wacht haar de doodstraf. Mulan ondergaat net als iedere man een militaire training en gaat oorlog voeren. Midden in de film wordt ze ontmaskerd als vrouw, maar aan het einde verslaat ze de leider van de vijandelijke troepen, waardoor ze niet alleen geen doodstraf krijgt, maar juist met een hoge militaire eer huiswaarts kan gaan.

Er gaan video’s rond op het internet rond waarin wordt beweerd dat Mulan transgender is. Soms is die bewering met een knipoogje – al dan niet van transgenders-, soms is het een boze aanval op de film van mensen die transgenders niet accepteren en/of begrijpen. Hoe dan ook moet je jezelf bij het tweede uitgangspunt van inclusief schrijven de vraag stellen: ‘Wat maakt het eigenlijk uit als Mulan transgender is?’ Je antwoord moet dan zijn: ‘Eigenlijk niets.’ Niet vanwege een persoonlijke mening of een maatschappelijke standpunt, maar omdat je kijkt naar het verhaal zelf en niet naar iets daarbuiten; dat past meer bij ‘uitgangspunt 1’.
Stel dat Mulan inderdaad transgender is. Dan kan je daar alle (positieve) aandacht aan besteden, maar dan vergeet je waarom ze überhaupt het leger in is gegaan: om het leven van haar vader te redden. Dan doe je Mulan enorm tekort, want dan zeg je eigenlijk zoveel als:
* “Transgender zijn is ook risicovol om voor uit te komen, dus je leven riskeren uit liefde voor je vader, stelt dan (naar verhouding) niet veel voor…” Het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. En je leven riskeren om een geliefde te redden verdient hoe dan ook een podium.
* “Ach, dat jouw volk in oorlog verkeert, daar hoef je je niet druk om te maken, jij bent transgender en dus al stoer/inspirerend/…. genoeg.” Zo ontneem je haar het recht om iets anders dan een transgender te zijn. Dus geen soldaat, vriendin, dochter, zus, kalligrafiestudente, iemand met dromen, angsten en doelen… Bovendien kan je je afvragen: wat heb je nog aan een centraal conflict over als het ‘je mag zijn wie je bent’-principe hetgeen is waar je steeds opnieuw en alleen maar op terugvalt?

Heldenreis en invulling van het verhaalthema bij inclusiviteit

De thema’s van Mulans verhaal zijn moed en eergevoel in een oorlogssetting. Je krijgt een heel ander verhaal als je andere dingen (onterecht) op de voorgrond zet. Het doel van Mulan is om het leven van haar vader (en daarmee, als verlengde, ook China) te redden door in het leger te gaan. Daar heeft de regenboogvlag op zichzelf niets mee te maken. Daar moet Mulan dus in een ander/ volgend verhaal mee gaan wapperen als ze zich daartoe geroepen voelt.

Een minderheidskenmerk van een personage zodanig belichten dat het zijn voornaamste kernmerk wordt, zorgt er eerder voor dat je iemand tot een cliché reduceert, dan dat je diegene inspirerend maakt, hoe goedbedoeld het ook is.
Stel je voor dat je je personage een uur lang moet interviewen over zijn hele leven, niet alleen een bepaald aspect ervan. Mogelijk praat transgender-Mulan dan een kwartier over haar seksualiteit, maar dat hele uur krijgt ze er niet vol mee. Niemand is alleen maar zijn of haar ras, sekse, seksuele voorkeur, religie, nationaliteit, generatie of beperking. Op een bepaald moment in het interview zal Mulan ook vertellen over de schommel in de tuin die ze als kind geweldig vond, dat ze dol is op kersen, haar oma een schat vindt, maar een hekel heeft aan haar valse zangstem…
Als je uitgangspunt is: ‘we zijn allemaal mensen, dus wat maken bepaalde kenmerken dan nog uit?’ moet je er vooral voor zorgen dat jouw personage duidelijk ook een verzameling van (kleine), menselijke kenmerken en voorkeuren is die iedere persoon uniek maakt. Favoriete muziekartiest, lievelingseten, politieke voorkeur of iets mafs als favoriete zebra in de dierentuin, je kan van alles en nog wat gebruiken. Zolang je er maar op let dat je personage geen eendimensionale afspiegeling van een hele groep wordt. Een personagebiografie kan je hierbij helpen.