Schrijven over en met diversiteit

Personages schrijven is moeilijker dan ooit. Niet alleen moeten ze interessante mensen representeren, tegenwoordig moet je ook diversiteit meenemen in het ontwerpen van je personages. Laten we dat eens van dichterbij bekijken.

Whitewashing: de start van een discussie

Whitewashing is blanke acteurs een rol geven, terwijl het originele personage in het boek niet blank was. Daar startte in Hollywood een aantal jaren een fikse discussie die nog steeds voortduurt. De kritiek op deze praktijk luidde: “Alsof er geen acteurs van de ‘originele’ afkomst te vinden zouden zijn. Hollywood is racistisch!”

Tegenbeweging van whitewashing: inclusiviteit

De tegenbeweging van whitewashing, inclusiviteit had als aanname: ook minderheden zijn mensen als jij en ik, dus waarom krijgen die geen rol in je verhaal? Zie je ze soms als minderwaardig? Ben je soms racistisch, homofoob of een antisemiet?
Niemand wil als racist bekendstaan. Daardoor kwam er een heel scala aan boeken waarin vrijwel iedere religie, seksuele oriëntatie en ieder ras door een personage werd belichaamd.

Vastlopen in inclusiviteit

Het is niet realistisch dat een groot scala aan diverse personages elkaar treffen. Zeker niet in bijvoorbeeld dunbevolkte gebieden. En als je over een minderheid schrijft, waarom is jouw personage dan uitgerekend een blanke biseksuele in plaats van een homoseksuele Aziatische moslim? Als je uiteindelijk kiest voor een heteroseksuele latino als hoofdpersonage: help! Je bent niet racistisch, maar je lijkt wel homofoob…

De oplossing voor diversiteit…

Veel schrijvers handhaven nu het idee: “Ik kies een hoofdpersonage dat blank is en maak zijn beste vriend zwart. De rest van de vriendengroep is Aziatisch, Joods, homoseksueel, dik of rolstoelgebonden. Probleem opgelost. Iedereen doet mee.`

…is niet zo simpel.

Je kan een groot aantal personages niet even belangrijk maken. Hoe dan ook komt er eentje op de achtergrond (of in ieder geval niet steeds op de voorgrond). Kijk uit, je bent zo weer handifoob, want het rolstoelgebonden meisje is niet de beste vriendin. Waarom schuif je de (noem een willekeurig ander personage) niet wat meer op de achtergrond? Je doet het nooit goed…

Positief discriminerend

Voor je het weet ben je ‘positief discriminerend’. Deze term verzin ik. Ik bedoel ermee dat je met de beste bedoelingen een minderheid een plek in je verhaal geeft. Je personage krijgt daarbij echter niet voldoende pagina’s om zijn karakter helemaal uit te werken, waardoor hij een bijrol krijgt. En juist omdat dat personage een minderheid is, kan je daardoor weer beschuldigd worden van stereotypering of racisme. “Tuurlijk, die jongen met overgewicht is de clown.” “Ja ja, het Aziatische meisje zal zich wel weer op de achtergrond houden.” “O, is dat meisje met de handicap te zwak om mee te gaan bergbeklimmen? Niet iedereen met een handicap is meteen kreupel!”
Deze beweringen merken storende stereotypen op. Stereotypen die je boek niet horen te halen.
Maar soms ontgaan bepaalde stereotypen je of vergeet je dat de lezer bepaalde informatie niet heeft, omdat je een infodump wil voorkomen. Je lezer kan boos worden als die niet weet dat Kaixin van haarzelf terughoudend is en dat haar ouders nooit verlangden dat ze zich ondergeschikt naar wie ook zal gedragen.

Maar hoe schrijf je dan wel met diversiteit?

Diversiteit is een gevoelig onderwerp in de schrijverswereld, waar de meningen over verdeeld zijn. Dit is de mijne.

Ik ben geen voorstander van zoveel mogelijk verschillende mensen in je verhaal verwerken, vanwege de rommelige structuur die je verhaal dan krijgt, om over ‘positief discriminerend’ nog maar te zwijgen. Maar ik vind ook dat het tijd wordt dat de blanke, mannelijke hoofdpersonages iets meer ruimte maken voor Aziatische meiden en dat de volle moslima’s onderhand iets vaker de spotlights moeten krijgen dan de graatmagere blondines. Er is diversiteit op de wereld, waarin geweldige -en vreselijke- mensen te vinden zijn. Daarom adviseer ik de documentaire ‘Human the movie’ te kijken. Het mooie van verhalen is dat ze een kijkje in de keuken van een andere visie of cultuur kunnen geven die je anders niet zou kennen.

Mensen versus personages

Mensen zijn wie ze zijn, dat verander je niet. Bij mensen kan alles. Omdat personages verzonnen zijn, kan het geforceerd overkomen om veel ‘minderheidskenmerken’ aan een personage te geven. Ook al zijn er ongetwijfeld (veel) mensen zijn die al die kenmerken bezitten. Daarom zijn personagebiografieën en kennis van het gebruik van clichés en tropes belangrijk. Kijk ook goed naar het verhaalthema.
Wil je schrijven over een absurd rijke familie? Dan kun je denken aan een Hollywoodster of aan een rijke man in Dubai. In het kader van diversiteit kies je voor de Dubaier. Geen probleem, maar je krijgt er wel een uitdaging bij. Ook al staat zijn fortuin gelijk aan dat van meneer Beverly Hills, zijn leven, overtuigingen en werkelijkheid zullen hoe dan ook anders zijn.

Over wie, waar en wanneer schrijf je?

Het is het belangrijkst om na te gaan waarom je kenmerk X aan een personage geeft en welke omstandigheden relatief normaal of juist het engst of interessantst zijn om in te leven. Daar zal je schrijfonderzoek voor moeten doen.

Waar in Los Angeles de regenboogvlag openlijk kan waaien, staat in Dubai op homoseksualiteit een zware straf. Je kan de Hollywoodster dus gerust een homoseksuele beste vriend geven. Doe je dat met de Dubaise hoofdpersoon, dan zal je daar veel meer over moeten uitweiden en het verhaal meer conflicten moeten geven om het geloofwaardig te houden. Zo’n conflict kan een verhaal interessant maken, dus het is niet per definitie verkeerd. Maar een gesprek waarin de homoseksuele Dubaier tussen neus en lippen door zonder gevolgen praat over zijn liefdesleven, kun je wel vergeten.

Als er een element in je verhaal voorkomt dat gevaarlijk of hinderlijk is voor je personage in de tijd, plaats of omstandigheden waarin het leeft, kun je dat niet negeren. Haal dat element er uit, of werk het uit.