Ieder verhaal heeft legendarische gebeurtenissen nodig. Iets waar iedereen in de papieren wereld van je boek het steeds over heeft, of wat iedereen heeft gehoord en fascinerend vindt. Soms is dat daadwerkelijk iets legendarisch, zoals een draak, soms is het zo simpel als de dorpsroddel die zo uit zijn voegen is gegroeid dat er in het gehucht tien jaar later nog over gesproken wordt, ongeacht of de roddel nu op waarheid of alleen op kletspraat is gebaseerd. Waarom is dit zo belangrijk?
Wat is legendarisch?
Van Dale definieert legendarisch op twee manieren:
1 volgens een legende
2 over wie iedereen nog steeds bijzondere verhalen vertelt
Definitie 1 wijst erop dat een verhaal al generaties lang wordt doorverteld, definitie 2 neigt meer naar die van de hardnekkige dorpsroddel.
Van een legendarisch verhaal kan je zeggen dat men staat te popelen om te horen hoe het verloopt of afloopt. Neem het verhaal over de ridder die de prinses van de draak moet redden. Hoe hij door de weide trekt met zijn trouwe rijdier ben je snel vergeten, of interesseert je niet zoveel. Maar als hij met de drààk gaat vechten? Dan pak jij je warme dekentje, een lekker koekje en warme chocolademelk en ben je er helemaal klaar voor. Kom maar op met die legendarische scène!
‘Legendarisch’ schreeuwt: “Vertel, Vertel!”
Wat is het vertellen waard?
In zekere zin zijn legendes een belediging voor ‘gewone’ verhalen en scènes. Hoezo is het niet interessant om het hoofdstuk over de trektocht van de ridder en zijn paard te lezen? Je hebt hier de prachtigste sfeeromschrijvingen neergepend! Daar zit iets in, maar mooie, interessante of spannende verhalen zijn zo fantastisch omdat ze dynamisch zijn en er continu iets gebeurt. Het is de gouden wet van actie-reactie, maar dan nog een tandje hoger: wat in een legende wordt verteld, is altijd spectaculair: nergens is er een saai moment te bekennen.
Maar daar zit ook de crux: de boog kan niet altijd gespannen zijn, dus als je iets wil vertellen dat een legendarische schijn aan je verhaal moet geven, worden die ‘saaie’ elementen gewoon weggelaten. En dan is alles het vertellen waard en super interessant. Als je weet waarover je dan voornamelijk zo aangrijpend kan schrijven, is de ´en toen en toen´-test een goed hulpmiddel.
De ‘en toen en toen’- test
Bij de ‘en toen en toen’-test moet je een verhaal samenvatten. Je mag alleen maar ‘en toen’ gebruiken. Dus geen voegwoorden, die verbanden aanduiden en zo diepgang geven. Alleen de pure, droge feiten. Bovendien mag je ‘en toen’ ook maximaal vier keer gebruiken. Een drogere tekst is er waarschijnlijk niet. Je schrijft liever iets als:
Harry Potter is een jongen die in de bezemkast onder de trap slaapt bij zijn kwaadaardige oom en tante, want zijn ouders zijn dood. Tot zijn elfde verjaardag is Harry’s leven een hoop ellende, maar dan hoort hij een tovenaar is en naar de toverschool Zweinstein mag. Bovendien komt hij erachter dat zijn ouders niet zomaar zijn overleden. Ze zijn vermoord door de kwaadaardige Heer Voldemort, die op sterven na dood is. Voldemort probeerde Harry ook te vermoorden, maar dat lukte hem niet. Die poging mislukte, de vloek kaatste terug en nu is Voldemort op sterven na dood. Daarom probeert hij de Steen der wijzen te stelen om zo het levenselixer te kunnen drinken en onsterfelijk te worden. Maar Harry en zijn vrienden weten dat te voorkomen en ze verslaan Harry’s aardsvijand.
Dit verhaal klinkt niet legendarisch. Zo het nu samengevat is, klinkt het als het zoveelste fantasyverhaal. Dat komt omdat de tekst te veel woorden in beslag neemt, te lang ‘voortkabbelt’ om de legendarische elementen van het verhaal direct aan elkaar te koppelen. Het gewicht is weg, zo je wil.
Vergelijk dat eens met:
Harry woonde jarenlang bij zijn kwaadaardige oom en tante en sliep in de bezemkast onder de trap.
En toen hoorde hij dat hij een tovenaar was en naar Zweinstein mocht gaan.
(Echt?! Wauw, stel je voor dat je te horen krijgt dat je een tovenaar bent en naar een toverschool mag! Wat zou je daar allemaal leren? Maar wacht eens… Als Harry een tovenaar is, waarom heeft hij dan al die tijd de mishandeling van zijn oom en tante hebben kunnen ondergaan? Hebben ze dat misschien gedaan omdat hij een tovenaar is?)
En toen bleek op Zweinstein dat hij wereldberoemd was omdat zijn ouders waren vermoord en Harry zelf een dodelijke vloek heeft overleefd. (Waarom zijn zijn ouders vermoord? Hoe heeft Harry die vloek overleefd?)
En toen bleek Voldemort nog te leven, degene die Harry wilde vermoorden toen hij nog een baby was. (Wil Voldemort dat nog steeds? Waarom? Waar heeft hij al die tijd uitgehangen?)
En toen versloeg Harry Voldemort, voordat Voldemort de Steen der Wijzen kon stelen voor die hem onsterfelijk zou maken. (Wauw, wat een einde na al deze spanning!)
Met andere woorden: gebruik de ‘en toen en toen’ test om:
– De rode draad uit een groter verhaal te filteren. (In deze samenvattingen klinkt het bijna alsof er alleen maar een hoofdplot is, in het eerste deel van de Harry Potterreeks, maar het tegendeel is waar.)
– Erachter te komen wat voor een lezer spannend kan zijn. Dat zijn de punten waar de lezer zijn verbeelding kan gebruiken om de ‘gaten’ in het plot in te vullen met theorieën, maar aan jou als schrijver ook toeroept: “Vertel, vertel!” Of het nu gaat om het hoe, of waarom, of het wat: de lezer vraagt om invulling van de 5W1H en heeft jouw hulp daarbij nodig. De gaten die er vallen, zijn voer voor een pageturner en de verdere invulling van de legende.
– De gaten die vallen in de fantasie van de lezer te vinden, zodat je kan afwegen wat open moet laten om ruimte te geven aan de roddel en achterklap die het sterke verhaal het gehucht nog tien jaar later in zijn greep houdt, of de doorgeslagen power fantasy die van de held niet zomaar een krijger, maar een legende maakt.
Volgende week gaan we aan de slag met de praktijk achter deze theorie.
Foto door Catherine Kay Greenup verkregen via Unsplash.
Verhaal en taal: tips voor creatief schrijven 