Details zijn per definitie maar kleine dingen. Maar soms zijn ze wel degelijk zeer belangrijk in een verhaal. Je kan een detail klein en onopvallend houden, zonder dat die op de achtergrond verdwijnt. Handig voor het in stand houden van een spanningsboog of als bouwsteentje voor een plottwist!
Waarom kan een detail belangrijk zijn in een verhaal?
Een lezer onthoudt vooral de grote lijnen van een verhaal het beste. Maar waar de grote lijnen het verhaal maken, maken de details de sfeer. In de letterlijke zin, zoals het verschil tussen: Een fijne dag op het strand en met prettig kriebelende zand tussen de tenen kijk ik ontspannen naar de kinderen die spelen in de zon.
Zonder details is een verhaal dus maar weinigzeggend. Bovendien dienen details vaak als haakjes die nodig zijn om een verhaal aan elkaar te weven, zonder dat het geforceerd of overduidelijk zichtbaar is in de tekst.
Dit zie je goed terug in spannende verhalen. Er valt niets te speuren of op te lossen als je geen gebruik maakt van details. Het is niet moeilijk om een moordenaar te vangen als hij met knipperende neonlichten boven zijn hoofd rondloopt waarop staat: ‘Ik heb het gedaan!’
De paradox van een belangrijk detail
Je hebt details dus nodig om iets subtiel te verkondigen, hints te geven of een sfeer te scheppen. Maar een detail op zichzelf blijft iets kleins, dat een lezer makkelijk over het hoofd kan en soms zelfs hoort te zien. Stel je voor dat je erop zou rekenen dat die de kleur van ieder ladekastje, ieder gerecht dat je personage eet en iedere naam van iedere voorbijganger kan of zelfs moet onthouden… Dat is voor niemand fijn. Je lezer wordt bedolven onder de last van een infodump en jij zou als schrijver een Chekovs gun moeten gebruiken die werkelijk monsterlijke proporties aanneemt.
Je moet er dus voor zorgen dat precies die details opvallen die belangrijk zijn en dat de écht kleine details dat ook blijven. Om hier een evenwicht in te vinden, gebruik je de eigenschappen van details en zet je die in bij een scène die in verband staat met het detail. Daar werk je de eigenschappen groot uit, zodat het detail kan schitteren als iets kleins dat nog steeds onopvallend is. De scène heeft het opvallende werk al gedaan.
Eigenschappen van details
Details hebben de volgende belangrijke eigenschappen:
- Ze zijn relatief onbelangrijk en daardoor makkelijker te vergeten (1)
- Ze zeggen op zichzelf niet veel: ze moeten een verband hebben met iets anders (2)
- Ze vormen verbanden tussen grote lijnen in het verhaal: ze kunnen scènes aan elkaar weven (3)
- Het zijn de belangrijkste hulpmiddelen voor het omschrijven van sfeer. (4)
In deze tabel zie je wat voorbeelden hoe een detail relatief onbelangrijk en wanneer het alleszeggend kan zijn.
| Detail | weinigzeggend wanneer | belangrijk zodra |
| de knalrode muts die je personage draagt | je personage aan het winkelen is (1) | iemand je personage in een menigte moet vinden (2) |
| De zon schijnt | je personage binnen moet blijven op kantoor en er niets mee kan of van meekrijgt (2) | Wanneer het een dag is waar je personage al maanden naar heeft uitgekeken (4) |
| De deur valt met een klap dicht | het stormt en de ramen nog open stonden (1) (2) Je personage doet de ramen (uit voorzorg) dicht en gaat verder met een boek lezen. | dit de laatste zin is van een hoofdstuk na een ruzie: dit kan een pageturner zijn. (3) |
| Het is stil | je personage toevallig in een lege ruimte aan komt lopen (1) of wanneer hij in een vertrouwde omgeving is waar niets spannends gebeurt (4) | Je personage op retraite is (2), of het huis van een mogelijke moordenaar betreedt. (2) (3) (4) |
Details belangrijk maken in je boek: de praktijk
Om deze principes duidelijker te maken, volgt hier een casus.
We schrijven over een muziekdoosje dat weggestopt ligt in een laatje van de vermoorde persoon. Iedereen weet in eerste instantie wel dat het er is, maar niemand beseft dat dit voorwerp van belang is, laat staan dat het later de laatste hint naar de moordenaar gaat vormen. Hoe kun je dit detail -een willekeurig voorwerp ligt ergens weggestopt- voorbereiden op een grote onthulling waar het pas later echt belangrijk blijkt? Denk aan dingen als:
- Maak de ruimte waarin het muziekdoosje is verstopt, verstoft of anderszins onprettig van sfeer (4)
- Laat de personages om andere reden meerdere keren de kamer in een uit lopen voor een andere reden dan dat laatje met het muziekdoosje (1) (2)
- Laat de muziek van de componist van de melodie van het muziekdoosje onderwerp van gesprek zijn (1) (2)
- Iemand merkt eens -of een paar keer- terloops op dat het slachtoffer dol was op het melodietje van het muziekdoosje, of dat de moordenaar een bloedhekel had aan de werken van de betreffende componist.
- Iemand maakt een grapje over een heel ander liedje : “Mijn god, wat een rotherrie! Je zou haast denken dat muziek je nog eens zou vermoorden.”
Let dus ook op het gebruik van symboliek, dat kan veel helpen. Of maak de symboliek haast letterlijk: laat je personages op een rommelmarkt een kraampje met muziekdoosjes tegenkomen. Let er in het geval van een thriller of detective wel op dat dit soort zetten pas echt op het allerlaatst mogen komen, tenzij je ze als rode haring gebruikt. Anders ligt het er te dik bovenop. De vuistregel is: hoe dikker het erbovenop ligt, hoe later in de onthulling van een spannend moment de hint mag komen.
Merk ook op dat meerdere details uiteindelijk optellen tot iets veel groters. Eén detail kan zelden een plottwist of een onthulling vormen, maar als er meer details zijn die duidelijk – of wat meer op de achtergrond- over hetzelfde onderwerp, dezelfde ruimte, hetzelfde gedacht of hetzelfde…. zinspelen, dan staat een detail zelden tot nooit meer op zichzelf.
Als je alles zo in een lijstje ziet staan, lijkt een detail veel te duidelijk om nog een detail te zijn. Dat kan een valkuil vormen: let daarom goed op hoe je je informatie spreidt.
Verhaal en taal: tips voor creatief schrijven 