De proloog geeft de lezer achtergrondinformatie over het verhaal voordat het verhaal echt begint, als een soort startblok. Wat is daar de waarde van en wat zijn de alternatieven ervoor?
De hardnekkige proloog
Een proloog is hardnekkig in bepaalde genres. Een aantal succesvolle films en boeken met een proloog zijn zo succesvol geworden dat het in het collectieve bewustzijn geslopen lijkt de zijn dat een fantastisch of fabelachtig verhaal een proloog moet hebben, zonder dat men nog bedenkt of dat wel waard voor een specifiek verhaal heeft. Het risico op een zeer geforceerde start van een verhaal wordt daardoor erg groot. Daarom kijk ik altijd achterdochtig naar het gebruik van een proloog.
Het John Williamseffect
Het makkelijkste voorbeeld is muzikaal. Lang leve John Williams, ik ben dol op zijn muziek. Maar soms lijkt het alsof iedereen die eerste legendarische eerste maten van de Star Warsmuziek in het hoofd afspeelt op het moment dat er ‘Proloog’ bovenaan een nog verder lege bladzijde van een leeg tekstdocument staat: dit verhaal wordt episch! Dat is de muziek en de Starwarsserie is onder miljoenen mensen wereldwijd geliefd, dus…
Maar wij gewone stervelingen zullen helaas nooit een John Williamsmuziekstuk voor ons verhaal geschreven krijgen. En zonder die muziek wordt de proloog… Kijk zelf maar eens en zet je geluid uit… Je zit een minuut lang een tekst te lezen. Dat is wat ik nu even het John Williamseffect noem: je associeert een proloog met iets geweldigs en verwacht dus dat een proloog dat van zichzelf ook is, met alle legendarische gevolgen van dien -zoals bij Star Wars- , zonder dat je weet hoe goed je verhaal objectief gezien is of gaat worden.
De tekst van de Star Warsproloog werkt niet goed zonder de muziek, omdat een film een heel ander medium is dan een boek, maar ook in een boek zou het beter zijn om meteen in actie te komen, zoals je bijvoorbeeld met in medias res kan doen. En dat is mijn probleem met prologen: negen van de tien keer zijn ze – al dan niet door onze vermeende gezamenlijke liefde voor John Williams- eerder slechte expositie dan daadwerkelijk een fantastische toevoeging voor (het begin van) een verhaal.
En de informatie dan?
Meestal zijn de verhalen die een proloog ‘moeten’ hebben, ook de verhalen waar een grote worldbuilding of andere grote geschiedenis in speelt. Dan is een proloog een ogenschijnlijk makkelijke manier om dat in een keer te verklaren, om zo meteen een duidelijk beeld van de omstandigheden en leefwereld te schetsen voor de lezer. Maar het wrange aan uitgebreide worldbuilding is dat die op zichzelf helemaal niet zo belangrijk is als hij er misschien uitziet. Dat mag je vrij letterlijk nemen voor een belangrijk onderscheid.
Veel elementen van worldbuilding (al dan niet in science fiction of fantasy) zijn niet belangrijk omdat je iets feitelijk kan zien, ze zijn belangrijk omdat die elementen zich (later) op een bepaalde manier manifesteren. Kijk eens naar deze tabel.
| Worldbuilding tekst | geeft kennis van…. | laat zien… | is niet zozeer belangrijk vanwege… | … maar vanwege… |
| In het jaar 2035 woedde er een oorlog tussen Amerika en Azië. Washington D.C. ligt daardoor nog altijd in puin en New York is de nieuwe hoofdstad van de V.S. | oorlog in de nabije toekomst | dat Washington in puin ligt | de schok van en/of kennisgeving van die oorlog | jouw protagonist die in Washington woont en heel moeilijk aan eten kan komen. |
| Er woonde een vredig elfenvolkje in een vallei vol watervallen | het bestaan van elfen | veel prachtige watervallen | de elfen an sich | het startgegeven dat er vrede is (en die later waarschijnlijk verstoord gaat worden) |
| Er was een hiërarchie in het dwergenvolk. Grow de Grote, Laki was zijn onderofficier en dan was er nog Ibo, die was lager in rang en werd geregelmatig afgesnauwd door Grow. | De namen van de dwergen | dat Grow Ibo afsnauwt | de hiërarchie op zichzelf | het feit dat je een hint geeft dat die hiërarchie in gevaar komt, want anders zou het het noemen niet waard zijn. Net zoals je niet expliciet over Nederland zou schrijven dat het een democratie is, als er verder niets politieks in je verhaal gebeurt. |
Een proloog moet uiteindelijk in dienst staan van het gehele verhaal, en niet van een aantal vaststaande feiten. Daar gaat het vaak mis en eindigt een proloog als een beruchte : “bladzijde 1 infodump.” Je kan de kolom ‘maar vanwege’ vaak bewerkstelligen door feitelijke informatie wat meer los te laten en gebruik te maken van technieken als:
– show don’t tell
– puzzelstukjes geven voor een plottwist
– in medias res
Hoe kan een proloog wel werken?
Een eerste kennismaking met de je boek moet goed verlopen. In de vorm van een start met een figuurlijke lust en belofte van liefde, zoals ik in deze post beschrijf. Of je houdt de formule van een pageturner aan: wat en waarom?
Kies voor een goede proloog een scène of een element uit je verhaal dat relatief laat aan bod komt. Die plotselinge verdwijning in hoofdstuk 6, bijvoorbeeld, waarvan de lezer dan al weet hoe degene die verdwenen is nu door het bos ronddwaalt. De proloog blijkt een flashforward te zijn, waar je extra gewicht aan geeft, nu blijkt dat de lezer deze belangrijke informatie meteen hoorde te weten!
Pas op dat symboliek in prologen snel cliché worden, zoals de voorspellende droom. Een proloog kan een dankbaar middel zijn om de toon en het thema van je verhaal vorm te geven, zodat de lezer weet wat voor verhaal die gaat lezen. Een proloog is dus geschikt om niet zozeer de inhoud, maar de sfeer van je verhaal een goede start te geven.
En over een goede start gesproken.: die Starwarsintroductiemuziek is natuurlijk gewoon fantasisch. Als goedmakertje voor mijn educatief noodzakelijke aanval op John Willams volgt hier een muzikale epiloog van de blogpost.
Een paar muzikale (epische proloogwaardige 😉 ) hoogstandjes van John Williams:
Indiana Jones theme
E.T. theme
Jurasic Park
Een groot deel van deze blogpost gaat over de aanname dat iedereen een ‘gave proloog’ koppelt aan de muziek van Star Wars, maar doe jij dat eigenlijk ook? Laat het me weten in de reacties!
Verhaal en taal: tips voor creatief schrijven 