Tag: personagebiografie

Vijf dingen om op te letten bij een personagebiografie

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een goed personage heeft meer te maken met of hij logisch in elkaar zit dan met de dingen die hij doet. Daarom is een personagebiografie ontzettend belangrijk. Als je een biografie maakt, hoef je niet eindeloos te herschrijven om het verhaal kloppend te houden voor je personage.

1 Wat ligt vast?

Sommige dingen liggen vast en kun je niet veranderen. Hoe of waar je opgroeit, bijvoorbeeld. Daardoor heeft je personage een bepaalde bril op.
‘Ik ben blut,” zegt een multimiljonair die geen Ferrari meer kan kopen, maar nog wel geld heeft voor een tweedehandsauto.
“Ik ben blut,” zegt de bijstandsmoeder die vanwege achterstallige huur morgen uit huis wordt gezet.

De miljonair is arrogant, maar vanuit zijn perspectief klopt zijn bewering. Je moet de bril van je personage begrijpen. Besef dat vanaf een ‘beginpunt’ iets wat voor de ene doodnormaal is, voor de ander niet is voor te stellen. Net zoals de bijstandsmoeder zich niet kan voorstellen hoe het is om een Ferrari te hebben.
Je personage kan veranderen, maar die bril blijft een aanvangspunt.

2 Waar kiest je personage voor?

Kledingstijl, politieke overtuigingen, hobby’s… Je personage kiest sommige dingen. Bedenk dat dat iets over je personage zegt. Het is nooit helemaal zwartwit. Je bent niet meteen stijf en rijk als je van hockey houdt. Maar als je personage van rugby houdt, vindt hij het niet erg om veel te rennen en af en toe blauwe plekken op te lopen. Dan is de kans al groter dat hij een stoer karakter heeft. Besef wat je tussen de regels door over je personage zegt.

3 Wat vindt je personage?

Jouw feestbeest wordt op stilteretraite naar de Tibetaanse bergen gestuurd. Het zou raar zijn als hij dat geweldig vindt; het past niet hij hem. Je kan hem alsnog naar Tibet sturen, maar dan zal hij zich wel eerst verzetten.

Elementen die onder andere handig zijn om op te schrijven in een personagebiografie:

* algemeen karakter;
* levensmotto;
* droom;
* grootste angst;
* opgegroeid in plaats/milieu X;
* zou met een miljoen euro….
* kun je wakker maken voor…
* heeft een hekel aan…

Zo leer je je personage beter kennen en voorkom je dat je verhaal onsamenhangend wordt.
Als je weet dat je protagonist doodsbang is voor spinnen, vergeet je niet hem te laten huiveren als er vogelspin voorbij gewandeld komt in de tropen. Of dat hij daardoor niet eens naar de tropen durft te gaan.

4 Wat kan je personage?

Mijn personage ontwikkelt een kankermedicijn! Maar zijn hoogst genoten opleiding is vmbo…
Ze gaat een wereldwijd protest leiden! Maar ze is analfabeet en heeft geen internet…
Hij gaat op wereldreis! Maar heeft niet voldoende geld om zelfs maar een treinkaartje van Maastricht naar Schiphol te betalen…

Net als echte mensen hebben personages restricties. Je kunt natuurlijk iets aan het verhaal sleutelen in het voordeel van je personage. Maar ken ook de grenzen.
Tenzij bovengenoemd voorbeeld het verhaal op zichzelf is (“Laaggeschoolde vindt kankermedicijn uit”) gaan dingen soms niet lukken. Dat is niet erg, dat houdt een verhaal realistisch. Geef je personage dus ofwel meer middelen of vaardigheden, of laat iets niet lukken, anders wordt je verhaal ongeloofwaardig.

5 Over wie gaat het?

Sommige personages denken bij bepaalde dingen niet eens na, terwijl datzelfde voor andere personages een groot deel van hun leven bepaald.
“Waar komt het eten vandaan?” Een Nederlander gaat naar de supermarkt. Niet bepaald boeiend.
Een Noord-Koreaan probeerde het regime te ontvluchten en zit nu opgesloten in een kamp. Dan is aan eten komen een moeilijk en onzeker deel van zijn leven (vanwege het kamp). Dan is het interessant en belangrijk om in het verhaal en de biografie mee te nemen.
Neem alles wat belangrijk is voor jouw unieke personage mee in de biografie.

Dit artikel is eerder verschenen op Schrijven Online.

Hoe moet je logisch schrijven over fictieve werelden, wezens en personages?

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Realistisch schrijven is essentieel voor een boeiend verhaal. Hoe krijg je dat niet alleen voor een losse scène of voor een specifiek genre, maar altijd voor elkaar?

Het toverwoord voor realistisch schrijven: logisch

Of je nu over een nieuw personage in een alledaagse wereld, een mythe schrijft of met worldbuilding aan de slag gaat: alles kan, zo lang het maar logisch te verklaren is. “Logisch” moet je hier als een breed begrip zien dat op veel dingen kan slaan:

* anatomie;
* biologie;
* geschiedenis;
* psychologie;
* maatschappelijke ontwikkelingen;
* spiritualiteit;
* wetenschap;
* (culturele) overtuigingen

enzovoorts. Als je kunt zeggen: “Dit is X logisch” dan komt je verhaal realistisch over. Bijvoorbeeld: Het is anatomisch logisch dat….Een voorbeeld dat laat zien hoe het niet moet:

De Huppeldepuffervis: als iets onlogisch is

Mijn zelfbedachte Huppeldepuffervis heeft vinnen, drie ogen en een bek op een van de twee hoorns die uit zijn hoofd groeien. Hij zal nooit fans vergaren. Vanwege die rare naam, maar ook omdat hij anatomisch nooit kan kloppen. Zijn bek moet uitmonden in een slokdarm en een maag, anders kan hij niet eten en sterft hij. De substantie van een hoorn sluit niet aan op die van een slokdarm: in een hoorn zitten geen spieren.
Zo is de Huppeldepuffervis dus anatomisch onlogisch.
Als de hoorns uit zijn vinnen of schubben groeien en de bek op de normale plaats zit, kan hij eten en overleven en is hij dus (anatomisch) logisch. Nog altijd niet-bestaand, maar wel logisch. De absolute basis klopt. Als het absolute beginsel van je idee onlogisch is, gaat het ook niet werken in een verhaal.

“Ik snap maar niet hoe dit ooit gaat werken….” Logisch, als dat ook niet kàn.

Een logisch verhaal

Natuurlijk kost een zwijmelverhaal relatief weinig schrijfonderzoek; je gaat geen nieuwe planeten creëren. Toch moet je voor elk verhaal dingen onderzoeken om erachter te komen wat ‘logisch’ is, om zo je verhaal sterker te maken.

Fictieve werelden, culturen of maatschappijen logisch maken

De manier waarop mensen leven, wordt sterk bepaald door hun cultuur.
Wat doen, geloven, kunnen, vinden en willen ze?
Aan welke dingen denk je als ik zeg ‘Cultuur (van land) X?’ Het antwoord geeft belangrijke culturele aspecten weer.
Amerika, bijvoorbeeld. Stel dat je denkt aan:
* het Vrijheidsbeeld –> De Amerikaanse cultuur hecht belang aan vrijheid;
* studiebeurzen voor topsporters –> sport is belangrijk in Amerika;
* grote porties –> eten komt terug in de cultuur van de VS.

Als je je eigen maatschappij maakt, bedenk dan goed hoe de cultuur tot stand komt en hoe zich dat logisch uit. Een ideaal hulpmiddel hiervoor zijn de culturele dimensies van Geert Hofstede.
In deze dimensies worden verschillende culturele aspecten naast elkaar gelegd. Vervolgens wordt verklaard waarom de ene cultuur anders reageert op een situatie dan een andere cultuur.
Deze dimensies zijn: machtsafstand, individualisme vs. collectivisme, masculiniteit vs. femininiteit onzekerheidsvermijding en lange termijn- vs. korte termijn oriëntatie.

Neem individualisme vs collectivisme.
In een individualistisch land is het gedachtegoed: eigenbelang gaat voor dat van de groep, in een collectivistisch land is dat andersom.
Amerika scoort hoog op de individualistische schaal; kijk maar naar de american dream: Ik jaag mijn eigen succes na, ik ben daarvoor zelf verantwoordelijk en ik doe wat mij het beste lijkt. Aziatische landen daarentegen zijn over het algemeen collectivistisch: daar is het groepsgevoel groter en zal je dus niet zo snel iets doen waar anderen het mee oneens zijn of wat de familienaam schaadt. Maar mensen zullen je eerder helpen, omdat het “een voor allen, allen voor een” is, waar een Amerikaan er eerder alles zelf moet rooien.
Als je de dimensies invult tijdens het creëren van je maatschappij, zal je merken dat zaken als het waarom van politieke overtuigingen, gemeenschapszin en het economisch stelsel, zich bijna als vanzelf gaan verklaren of ontvouwen. De uitwerking van je wereld -al komt het leeuwendeel daarvan nooit verder dan je persoonlijke opschrijfboekje– wordt dan geloofwaardig, ook al is het misschien niet vergelijkbaar met een bestaande cultuur.

Historisch logisch

Bedenk wat er in een bepaald tijdperk aanvaardbaar of zelfs maar voorstelbaar (lees: logisch) was.
Kiesrecht was er niet voor Jan-met-de-pet tijdens de Middeleeuwen. Besef dat sommige dingen zo normaal waren dat niemand er zelfs maar vraagtekens bij zette, laat staan ertegen in opstand kwam. Net zoals wij het normaal vinden dat je belastingen betaalt (ik heb het niet over de hoeveelheid belastingen, hè? 😉 ). Misschien krijgen we ooit een totaal ander betaalsysteem dat geld en belastingen een lachertje laat lijken… Praten met iemand die ver weg is? Dat konden de Romeinen zich niet eens voorstellen. Wij vinden videobellen inmiddels doodgewoon.

Als je over een gebeurtenis schrijft die zich in de geschiedenis herhaalt (oorlogen, bepaalde bestuursvormen…) kijk dan goed wat steeds terugkomt in deze scenario’s:
* Een absolute monarchie verliest vroeg of laat de macht vanwege protest van het volk, of het verlies aan materieel dat nodig is het volk in toom te houden;
* Een dictator wint vertrouwen bij het volk door de vijand af te schilderen als minder dan menselijk;
Wijk je van die dingen af, dan voelt het verhaal minder logisch aan.

Psychologisch of sociaal logisch

Een kind dat zijn leven lang is mishandeld, rent niet vrolijk in de armen van zijn nieuwe adoptieouders. Hij zal tijd en therapie nodig hebben om zijn nieuwe verzorgers te leren vertrouwen. Een herstellend alcoholist vindt een verjaardag waarop veel wijn wordt geschonken ongemakkelijk.
Ga je personagebiografie na om te zien wat er psychologisch/sociaal logisch is voor je personage.

Verdrink niet in logica

Op jouw fictieve planeet is de zwaartekracht zes keer zo sterk als hier. Natuurlijk moet je weten wat voor gevolgen dat heeft en wat er vervolgens (niet) kan. Maar je hoeft niet te weten volgens welke formule van de algemene relativiteit de manen van jouw planeet zich bewegen.

“Het is prima als je mijn geliefde in elkaar slaat,” is gewoon raar. Je hoeft geen psycholoog te zijn om dat onlogisch te vinden. Doe onderzoek tot je een basiskennis hebt die logisch is en bepaalde verbanden duidelijk maakt en geniet dan van je nieuwe creaties!

Fanfictie: test je schrijversvaardigheden

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Fanfictie wordt niet altijd serieus genomen. Kan je wel schrijven als je schrijft over een verhaal van iemand anders? Maar fanfictie kan heel nuttig zijn om je schrijversvaardigheden te testen!

Fanfictie als perfecte startblokken

Fanfictie is een verhaal dat is gebaseerd op een bestaande film of boek die de schrijver van fanfictie naar zijn wensen herschrijft. Het is niet ongewoon dat die schrijver zijn alter-ego in het verhaal schrijft. Dat is ook een van de redenen dat fanfictie niet altijd serieus genomen wordt. De alter-ego’s van schrijvers in fanfictie zijn er berucht om vaak een Mary Sue of Joe Sixpack te zijn.
Fanfictie is een makkelijke manier om te leren schrijven. Je vindt het originele verhaal leuk, anders begin je er niet aan. Dat heeft het voordeel dat je de personages al kent, net als de plottwists van het verhaal. Je weet dus hoe het verhaal anders had kunnen lopen. In plaats van het wiel zelf of opnieuw uit te vinden, kun je het omdraaien:

* Je kan een personagebiografie maken van een geliefd personage om te oefenen met een biografie van een eigen personage;
* Verander een belangrijke gebeurtenis in het verhaal eens om te zien hoe een butterfly-effect ontstaat, of wat een plottwist tot plottwist maakt;
* Je hoeft geen schrijfonderzoek te doen. Je kan je op het schrijven zelf concentreren, niet op alles wat erbij komt kijken;
*Je leert rekening te houden met je personage. Bij fanfictie kun je alles bepalen, maar als jij the Joker ineens een liefhebbende opa maakt… voelt dat waarschijnlijk toch raar. Zo oefen je met luisteren naar je personage.

Fanfictie: is schrijven iets voor mij?

Als je zelf een verhaal wil schrijven, moet je wél alles zelfstandig doen of uit het niets verzinnen. Wanneer je bij fanfictie al zucht bij het idee dat je iets moet aanpassen, onderzoeken of ergens echt voor moet gaan zitten… Dan gaat het zelf schrijven van een boek je waarschijnlijk zwaar vallen.
Andersom kan fanfictie je ook laten ontdekken dat je meer of beter kan schrijven dan je in eerste instantie denkt. Zeker als je jezelf toestaat lekker ‘lui’ te schrijven, zoals ik schreef in de post over de sexy lamp. Maak je niet druk, het is fanfictie. Daar mag alles. En dan kun je het feit dat het genre niet altijd serieus genomen wordt, in je voordeel gebruiken.

Fanfictie: werelden op zijn kop

Zet Frodo Balings eens in de hallen van Zweinstein. Oftewel: plaats de personages uit een verhaal eens letterlijk in een andere wereld. Als Frodo plotseling bedreven zou zijn in toverkunst, zou zijn reis een stuk makkelijker worden. Maar: hobbits gaan niet naar school. Zou Frodo misschien een slechte leerling zijn, waardoor hij alsnog niets aan een toverstok zou hebben? Wat zou zijn favoriete spreuk zijn? Als je dat te weten komt, kun je ook andere conclusies trekken waardoor je het personage beter leert kennen. Dat kun je weer gebruiken voor het creëren van je eigen personages.

Of laat Spiderman hier eens een weekje logeren…

Fanfictie: mix and match!

Fanfictie heeft nog een voordeel: je kan met de personages en hun karakters eindeloze variaties in plot en relaties uitproberen. Ze staan klaar om alles te testen!

* Laat de slechterik eens winnen. Hoe reageren de andere personages daarop? Hoe beïnvloedt dat het verhaal?
* Maak van de nerd de populaire van de klas of andersom. Wat gebeurt er dan in de groepsdynamiek?
* Mix en match de eventuele romantische paartjes. Dit is misschien wel de beste ‘test’.
Niet alleen werkt dat voor het oefenen met plottwists en verhaallijnen. Je kan dit ook gebruiken voor je eigen toekomstige personages. Ga maar na: heb je in plaats van een relatie tussen twee hoogopgeleiden in het originele verhaal nu een relatie tussen een hoog- en laag opgeleide?
Dat doet niet alleen iets met je (fanfictie) verhaal. Als je dat verhaal uitwerkt, doet dat waarschijnlijk ook iets in die relatie. Denk aan dingen als:
* overleeft de relatie het überhaupt wel?
* uitgaan verandert van lezingen bezoeken naar vaker een bezoek aan een feestcafé;
* gespreksonderwerpen tussen de geliefden veranderen;
* misschien worden de kinderen anders opgevoed, omdat er minder middelen beschikbaar zijn.
Dit gebeurt niet altijd. Het ligt ook niet per se aan je schrijftalent of aan de personages. Maar mocht je zoiets opvallen (Dit werkte in het originele verhaal wel, maar in mijn fanfictie niet) dan kun je het in je voordeel gebruiken.
Stel dat je de strenge advocaat en de losbandige feestganger niet gekoppeld krijgt. Nog los van je verhaal, wat kun je daarvan leren?

*Misschien werkt ‘soort zoekt soort’ beter in dit/mijn/ een verhaal?
* Een streng personage komt misschien meer tot zijn recht in een verantwoordelijke baan dan een super romantische relatie;
* Misschien moet iemand die iets te losbandig is, eerst op avontuur gaan, voor hij tevreden is met een huisje- boompje- beestje bestaan;
* De feestganger is door al zijn feestjes vaak blut. Daardoor komt hij in de schulden, wat het centrale conflict verandert.
Als je dat weet, kan je daarmee een realistische biografie maken voor een ander personage voor je eigen verhaal.
Over een feestbeest wiens drinkgedrag zo uit de hand loopt dat hij een alcoholist wordt die in de schulden belandt, bijvoorbeeld.

Fanfictie: schrijfwedstrijden

Schrijversplatformen organiseren regelmatig schrijfwedstrijden. Soms mag fanfictie daar ook aan meedoen. Sterker nog: soms zijn de schrijfwedstrijden georganiseerd in samenwerking met uitgevers! Nu zullen uitgevers geen fanfictie uitgeven, maar het komt wel voor dat je als prijs professionele feedback kan krijgen. Dan weet je hoe je jezelf kan verbeteren en je bent als schrijver als eens langsgekomen als auteur. Schuif fanfictie als genre dus niet te snel aan de kant.

Toen ik in 2018 als finalist eindigde van een fanfictiewedstrijd heb ik Loeff bureau creative mijn verhaal laten vereeuwigen 🙂

Maar: neem fanfictie ook niet al te serieus. Als je jezelf een schrijver wil noemen, moet er uiteindelijk ook iets uit je pen komen dat helemaal uit jouw fantasie is ontstaan.

Schrijfoefening: het butterfly-effect creëren

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een butterfly-effect is interessant om te lezen en nog interessanter om te schrijven. Je leert er personages en omstandigheden door kennen. Voor je het weet, heb je uit het niets een compleet verhaal te pakken!

Wat is het butterfly-effect?

Simpel gezegd is het butterfly-effect een samenloop van kleine dingen die grote gevolgen hebben. Het voelt als een optelsom van een grote reeks van kleine toevalligheden, met grote uitkomsten. (‘Als X niet was gebeurd, was Y ook niet gebeurd. Idioot hè?’) Hier schreef ik daar al eerder over.

Voorbeeld van een butterfly-effect

Als Janine niet tegen Kai was gebotst, waren ze nooit getrouwd geweest.
Kai botst tegen Janine op, en zij laat haar tas vallen. Een dure vaas valt uit de tas en breekt. Als goedmaker biedt Kai Janine een koffie aan. De rest is geschiedenis.

Het butterfly-effect als schrijfonderzoek

Hoe cliché het voorbeeld ook van Kai en Janine ook is, je kan het niet zomaar gebruiken. Het moet kloppen bij je personages of de omstandigheden. Als je íets niet moet doen, is het iets schrijven ‘omdat ik wil dat het zo (af)loopt.’ Ik schreef er hier al over in theorie, we gaan het nu in de praktijk brengen.

Wil deze ‘vlinderromance’ kunnen ontstaan, dan moet er veel goed gaan. We kijken eerst wat er mis kan gaan. Waarom? Omdat het vlindereffect alleen kan plaatsvinden als er meerdere schakeltjes naadloos in elkaar overgaan. Valt er één schakel weg, dan doet het butterfly-effect dat ook.
Wat kan er zoal misgaan in eerdergenoemd voorbeeld?

De ‘verpestende vlinders’ van Janine

Janine heeft een aantal mogelijke omstandigheden die het butterfly-effect kunnen verstoren.

* Janine is zo geweldig rijk dat het niet erg is dat een vaas van driehonderd euro kapot gaat.
* De vaas heeft zo’n grote emotionele waarde dat Janine in plaats van Kai’s koffie te accepteren, ze Kai uit woede een klap verkoopt.
* Janine heeft een sollicitatiegesprek dat zo belangrijk is dat ze geen tijd heeft om zich druk te maken om de vaas.

De ‘verpestende vlinders’ van Kai

Maar ook Kai kan ervoor zorgen dat het hele feest niet doorgaat.

* Kai heeft een vriendin en biedt dus geen koffie, maar een financiële schadevergoeding aan.
* Kai vindt Janine niet knap (wat voor het romantische cliché veel verschil maakt…)
* Kai is verlegen en vindt Janine zó knap dat hij haar geen koffie aan durft te bieden.

Als Kai verlegen is, wordt de koffie – en daarmee de romance- een lastig gevolg…

Dit zijn eenvoudige voorbeelden. Als je even brainstormt kun je veel meer bedenken.
Hoe kan je hier een happy end van maken?

De vlinders op een rij krijgen

Als je weet welke omstandigheden tegenwerken, draai je ze om zodat ze meewerken. Kies wat je leuk vindt! Bijvoorbeeld:
Janine is qua uiterlijk heel gewoontjes, maar Kai heeft zijn Mary Sue-achtige vriendin net gedumpt. Zijn ex was meer dan prachtig, werd nooit boos, en vond zichzelf heel wat. Janine vloekt luid vanwege de vaas, maar biedt ook haar excuses aan; ze had zelf ook op kunnen letten. Dan weet ik wel wat Kai denkt: Een normale, imperfecte vrouw die fouten maakt en net als ieder mens -behalve mijn ex- een keer boos is als er iets tegenzit. Halleluja!
Nu komen we bij het belangrijke punt van de schrijfoefening. Deze opzet roept nieuwe en interessante vragen op:

* Hoe komt Kai aan zo’n superrijke, knappe en ‘perfecte’ ex?
– Heeft hij een rijke familie?
– Heeft hij een glansrijke carrière als modeontwerper waar supermodellen aan de lopende catwalk voorbij komen?
– Is zijn ex zo’n tut dat Kai het sowieso het maar twee weken met haar heeft uitgehouden? (hé, het is zijn ex hè? 😉 )

* Waarom heeft Janine überhaupt een dure vaas bij zich?
– Doet ze een heitje voor karweitje en brengt ze de vaas namens haar invalide buurman naar zijn familielid?
– Is ze een kunstenares op weg naar haar expositie en heeft ze die vaas zelf gemaakt?
– Werkt Janine bij het crematorium en lijkt het voorwerp op het eerste gezicht een vaas, maar blijkt het later een urn te zijn?

Je keuze maakt een groot verschil. Als Kai een verwend rijkeluiskindje is, is de kans groter dat hij arrogant is. Als hij Mary Sue net heeft gedumpt, zal hij eerder een hekel hebben aan zogenaamd perfecte rijkelui. Als Janine een klusje doet voor wat extra geld, is ze waarschijnlijk armer dan wanneer ze een bekende kunstenares is die haar eigen expositie heeft.
Ga na welke vragen je jezelf kunt stellen en hoe je die kan invullen. Als je dit vaak genoeg herhaalt, leer je uit het niets nieuwe personages en verhaallijnen kennen. Wie weet kun je zo een idee opdoen voor een compleet boek!

Blokjes bepalen voor de schrijfoefening ‘butterfly-effect’

Ik gebruikte een cliché om mijn oefening makkelijk uit te kunnen leggen. Hoe maak je zelf een unieker begin voor een ‘vlinderverhaal’?
Voor het begin van je verhaal (de ‘als’): gebruik je een alledaagse, bijna onopvallende gebeurtenis. Voor het eind van het verhaal (de ‘dan’): gebruik een gebeurtenis die een leven of de wereld verandert.
Voorbeelden om je op weg te helpen:
Als:
* ik de trein had gehaald;
* het niet had geregend;
* ik die euro niet op straat had zien liggen;
* ik dat sms’je had gelezen;
* het restaurant dicht was geweest;
* mijn vriend de vergadering had gemist;
* de zalm bij de vishandelaar niet was uitverkocht;
* de tuinman rozen had geplant in plaats van tulpen;

dan:
* had ik nu geen neefje;
* had ik een ander beroep gehad;
* had ik geen terminale ziekte gehad;
* was ik minister-president geweest;
* was de pandabeer nu uitgestorven;
* waren de banken omgevallen;
* was er nu nog oorlog;
* was er een nieuwe religie ontstaan.

Misschien heb je veel schakels nodig om bepaalde scenario’s te laten werken, maar deze oefening traint in ieder geval je creativiteit. Het dwingt je ook om na te gaan welke dingen aan iets ten grondslag (kunnen) liggen.

Tip: Wie is je ik-figuur?
Een scenario kan al logischer beginnen als je ik-figuur een koning is in plaats van een huisvrouw (of juist andersom, wie zal het zeggen?)

Leeft deze lieve jongen nog omdat in jouw scenario je vriend een vergadering heeft gehaald?


Veel plezier met puzzelen en de schrijfoefening!

Het centraal conflict: de heldenreis van een verhaal

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Elk verhaal heeft een hoofdpersonage, ook wel de held genoemd. Net als een echte superheld moet je protagonist een conflict oplossen. Maar hoe schrijf je een heldenreis als er geen supercape in je verhaal voorkomt?

Superman: de makkelijkste heldenreis ooit

Om te begrijpen wat een held een held maakt, gaan we eerst eens kijken naar wie dat eigenlijk niet zijn: traditionele superhelden. Zij vertonen namelijk veel gelijkenissen met een man die een magic pixie dream girl als partner heeft. Alleen hebben Superman en co geen vrouw, maar laserogen. De superkracht neemt alle èchte conflicten weg. Even een potje knokken, mensen redden en voilà, het conflict is opgelost. Maar… was er eigenlijk wel een conflict? Meestal is er bij een superheld eerder sprake van een probleem.

Superman vindt zichzelf eigenlijk veel te makkelijk de stoere held

Probleem versus conflict in een verhaal

Stel dat je de tafel wil dekken, maar er een grote doos met breekbaar goed op tafel staat. Nu kun je de borden niet op tafel zetten en heb je een probleem. De oplossing ligt echter voor de hand en kost geen tot weinig moeite: je tilt de doos gewoon van de tafel af.
Maar nu staat diezelfde doos op tafel en heb je beide armen in een mitella. Nu heb je een conflict, want dit is niet zo makkelijk op te lossen. Je moet je creativiteit aanspreken en ergens serieuze moeite voor doen. De oplossing en hoe die tot stand komt, is iets waar je later over kan vertellen (of schrijven… 😉 ). Vooral omdat een conflict nog iets anders met zich meebrengt: een onbehaaglijk gevoel. Je zal nu als stoere bodybuilder moeten toegeven dat jouw perfecte lijf nog steeds gebreken kan hebben. Ga er maar aanstaan, macho, nu moet je een deuk in je ego zien te herstellen.
Is er een overbezorgde moeder die haar kinderen alle zorgen uit handen wil nemen? Nu moet ze vragen of de kinderen een keer iets voor háár doen…

Als een overbezorgde moeder aan dit plaatje gewend is, ontstaat er een conflict als daar iets aan verandert.

Voorwaarden voor een interessant narratief conflict

Als je een interessant conflict wil schrijven, moet het aan de volgende voorwaarden voldoen:

* Je personage wordt uit zijn comfortzone gehaald.
* De nieuwe situatie is voor je personage ongemakkelijk, gevaarlijk, naar of eng.
* Je personage heeft iets te verliezen.
* De omstandigheden dwingen je personage om het conflict zelf aan te gaan.

Nu zie je waarom superhelden zelden een conflict hebben: voor hen gaan niet alle punten op. Ja, Superman kan doodgaan, maar met zijn superkrachten wordt die kans wel erg verkleind. Zodanig zelfs dat de dreiging te klein is om nog bang voor te zijn. En gevaarlijke situaties zijn zo ongeveer de comfortzone van mensen met superkracht…

Van conflict naar heldenreis in een verhaal

Een conflict dat moet uitgroeien tot de heldenreis is sterk afhankelijk van je verhaalthema, maar nog meer van je personage zelf. Kijk nog eens naar de voorwaarden van een conflict. Steeds staat het personage centraal. Dat is ergens ook logisch.
Neem het voorbeeld van een toespraak houden: Malala Yousafzai doet dat zonder zenuwen en strooit de ene parel na de andere de zaal in. Maar voor veel mensen betekent publiekelijk spreken dat er plankenkoorts overwonnen moet worden. Het ligt dus helemaal aan je personage wat een conflict vormt en wat een probleem is. Om erachter te komen wat er speelt, moet je je personagebiografie raadplegen.

Voorwaarden van een goede heldenreis in een verhaal

Zodra je een conflict hebt bepaald, kan je de heldenreis in elkaar gaan zetten. Die heeft ook een aantal belangrijke voorwaarden:

* Allereerst en het belangrijkst: je personage moet het conflict zélf aangaan;
* Je personage doet meerdere pogingen doen om zijn doel te bereiken (lees: hij faalt minstens één keer);
* Het doel uiteindelijke doel is altijd: groeien als persoon. Soms weet het personage dat, soms niet.

Het groeiproces van je personage

Je personage moet dus groeien door zijn heldenreis. Maar wat betekent groeien precies? Je kan het samenvatten als: alles waarvan hij een beter mens wordt en/of iets van leert. Denk aan dingen als:
* minder egoïstisch worden;
* (betere) relaties aan kunnen gaan;
* uit een dal klimmen;
* inzichten krijgen;
* leren vergeven;
* zingeving vinden;
* zelfvertrouwen krijgen;
* een gezondere relatie hebben met geld of gezondheid;
* nieuwe vaardigheden leren.
enzovoort, enzovoort.

Dat groeien is geen finishlijn. Sterker nog: juist gedurende het verhaal zal je personage groeien. Maar op het einde van de heldenreis kan je personage (of kunnen andere betrokkenen) zien wat dat groeiproces teweeggebracht heeft.

Held of lafaard?

Het proces van de heldenreis is nu duidelijk, waarmee ik hoop dat het ook duidelijk is dat er maar een ding is dat de held onderscheidt van de lafaard. De held is niet degene die superkrachten heeft en de lafaard is niet Jan-met-de-pet met een saaie kantoorbaan. De held is degene die na het vallen weer opstaat en bereid is om te groeien, ondanks alle worstelingen en risico’s. De lafaard is de persoon die zijn problemen niet aangaat, zijn problemen aan ander overlaat of na één keer vallen niet meer opstaat.
Malala roept onmiddellijk het woord ‘heldin’ op. Ze is daar het schoolvoorbeeld van omdat ze eindeloos vaak de ‘conflictvoorwaarden’ heeft doorstaan. Ze heeft dat wereldpodium dubbel en dwars verdiend (lees: ze heeft het niet zomaar gekregen).

Wie zijn echte helden?

Niet alleen uitzonderlijke mensen als Malala zijn helden. Je vindt ze verrassend vaak ook dichter bij huis. Kijk maar eens om je heen naar je vrienden, familie en geliefden. Wie bewonder je? Het antwoord op die vraag geeft je een voorbeeld van een echte held. Bewonderen is namelijk een groot woord en als iemand dat woord verdient, durf ik er gif op in te nemen dat de persoon waar je nu aan denkt hindernissen heeft overwonnen, iets heeft opgeofferd… na het vallen keer op keer weer is opgestaan.
Daarom zijn perfecte personages als Mary Sue en Joe Sixpack niet interessant: hun wereld is zo perfect dat er nooit een conflict op gang komt. Lezers willen zichzelf of hun helden uit het echte leven terug zien in verhalen. En in goede verhalen is het altijd knokken. Niet met een supercape en stalen spieren, maar net als in het echte leven om te groeien en een beter mens te worden.


Foreshadowing: zo schrijf je een geheim dat je hele boek verklapt

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Foreshadowing is het geven van een belangrijke hint over een grote onthulling. Alleen is die hint zo groot dat er van een verrassende onthulling weinig overblijft. De lezer zal dan eerder geïrriteerd zijn dan verrast. Hoe kun je hints geven zonder dat er foreshadowing ontstaat?

Voorkom foreshadowing: ken je eigen verhaal

Je moet precies weten hoe je verhaal in elkaar steekt voordat je hints kan geven. Weet welke details later in het verhaal belangrijk worden. Ga maar na: hoe moet tantes kandelaar ooit een aanwijzing naar een aankomende ruzie om de erfenis worden als jij als de schrijver niet eens weet dat de kandelaar:
* een hoge emotionele waarde heeft;
* het enige waardevolle erfstuk is in een staartarme familie;
* überhaupt bestaat?
Haal deze informatie uit je personagebiografie of je schrijfonderzoek.

Het is belangrijk om een aantal voorbeelden als deze te gebruiken. Niet één, want dat maakt de aanwijzing te vaag. (Tenzij je die ene hint gaat uitmelken, maar dan duw je de informatie alsnog door de strot van je lezer, als in een infodump.) Gebruik ze ook niet te veel, want dan wordt de onthulling voorspelbaar en niet langer indrukwekkend.

De standaardreactie na een foreshadowingontknoping…

Foreshadowing per genre

Sommige hints zijn bijna als vanzelf een cliché, omdat ze vaak gebruikt worden in een bepaald genre of verhaalthema.
Je hoofdpersonage zit vast op een onbewoond eiland. Hé, daar komt flessenpost aanspoelen!
Zou het iets bevatten dat het personage van totale mentale inzinking weet te behoeden? Goh, hoe verzin ik dat toch…
In een romantisch drama wordt in opa’s huis een oude weggestopte brief gevonden. Op zolder. Met een strikje eromheen. Weet je zeker dat opa nooit heeft getwijfeld of hij wel met oma moest trouwen?
Ik weet in ieder geval zeker dat we er nu achter komen dat oma niet opa’s enige liefde is geweest.

Daar is ie weer: de goeie ouwe verzegelde liefdesbrief. Wat zou er nu toch met het verhaal gebeuren…?

Als iets cliché aanvoelt, is er sprake van foreshadowing, niet van een goede hint. Het lastige van foreshadowing versus hints geven is dat je met iets logisch moet komen, anders gaat je lezer de hint niet snappen. Als de puzzel op het eind van je verhaal niet lijkt te passen of te ingewikkeld is, helpt dat ook niet. Daarom zijn clichés zo populair: ze helpen je lezer iets makkelijk te begrijpen. Maar als het gaat om spanningsopbouw, zijn ze alles behalve handig. Hints geven binnen een bepaald genre vraagt een vergelijkbare techniek als het gebruik van clichés en tropes. Je moet weten hoe, waarom en in welke mate je ze gebruikt en hoe je ze kan verbuigen. Lees daar hier alles over.

De belofte van spanning: uitstellen van de ontknoping

De gouden regel om foreshadowing te voorkomen is: wat je ook doet, geef de onthulling niet onmiddellijk nadat je de hint hebt gegeven. Een hint belooft bepaalde spanning: een geheim dat zich langzaam ontrafelt, een moord die geleidelijk wordt opgelost of een opbloeiende romance. Daar smult een lezer van, omdat dat een verháál belooft, geen simpel feit. Laten we Roodkapje als voorbeeld nemen.
Roodkapje komt de wolf tegen. Je hebt een verhaal als je het sprookje op de vertrouwde manier verder vertelt, inclusief spanningsopbouw.
Roodkapje kwam een wolf met gevaarlijke tanden tegen. Wat een engerd! Roodkapje holde verder, maar de wolf had haar binnen drie tellen opgeslokt. Dat klinkt niet als een verhaal dat eeuwen mee kan gaan, toch? Het is alles behalve spannend. Na de hint van de scherpe tanden wordt Roodkapje vrijwel meteen opgegeten.
Zelfs al zou de houthakker Roodkapje daarna onmiddelijk bevrijden, dan nog zal de opluchting niet groot zijn. Je hebt namelijk niet lang genoeg in spanning gezeten om ergens opgelucht over te kunnen zijn.

Als de wolf je meteen opeet, heb je niet de tijd om de tanden te bekijken die hem zo eng maken…

Stel de ontknoping dus uit. Afhankelijk van hoe groot de hint en de ontknoping moeten zijn, kan dat variëren van een aantal alinea’s tot complete delen van een boekenreeks.

The green mile: een hemels voorbeeld van een hint

In de film ‘The green mile´ is een briljant voorbeeld te vinden van zowel uitstellen van de ontknoping als een standaard trope in je voordeel gebruiken.
In het begin van de film zie je de hoogbejaarde Paul naar een oude film kijken. In die film dansen een man en vrouw op een lied met de tekst I´m in heaven. Paul is zo geraakt dat hij hard begint te huilen.
De trope waarvan hier wordt uitgegaan (en die de kijker dus aanneemt als logische verklaring) is dat Paul ooit met zijn overleden vrouw op dit liedje heeft gedanst en dat hij haar vreselijk mist. Pas op het einde van de film kom je erachter dat dat niet zo is.

Paul werkte als gevangenisbewaker en moest gevangenen executeren. John, een van de veroordeelden, bleek niet alleen onschuldig, maar ook een godswonder: hij kon ziektes genezen en gestorvenen terug tot leven wekken. Paul wist van zijn krachten en zijn onschuld, maar moest hem toch terechtstellen.
Als laatste verzoek voor zijn dood wil John nog een keer een film zien. Hij krijgt dezelfde film te zien als de kijker in het begin en is geraakt door die dansscène. Nu blijkt dat Paul in het begin niet huilde om een overleden geliefde, maar om het immense berouw dat hem plaagt omdat hij een wonder van God heeft gedood.

Dit is een prachtig voorbeeld van ‘een cliché omdraaien’: het is de tegenpool van wat je verwachtte van de trope:
* een gevangene en zijn cipier versus twee geliefden;
* een aankomende executie versus een belofte van een/ de hemel.

Omdat deze hint wordt uitgesteld, heeft de kijker de tijd gekregen om in de personages en het verhaal te investeren. Daardoor voel hij zich meer betrokken en komt deze ontknoping (heel!) hard aan. De kijker huilt net zo hard als de oude Paul bij het vooruitzicht dat John gaat sterven.

Schrijfonderzoek doen bij creatief schrijven

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Je verhaal is ongeloofwaardig, vervelend en soms zelfs irritant als je geen onderzoek doet. Je lezer zal dan snel afhaken, dus het is heel belangrijk. In de post over schrijven over diversiteit geef ik er basisuitleg over.

Onderzoek je personagebiografie

Onderzoek je personagebiografie en ga goed na wat logisch is. Dat kan iets zijn wat je makkelijk kan bedenken. Een Drents plattelandsmeisje wil in New York gaan studeren en uiteindelijk in een vijfsterrenrestaurant gaan werken. Vanwege haar achtergrond heeft ze geen verstand van haute cuisine. Dan moet ze zich laten bijscholen of gaan stagelopen, anders krijgt ze die baan niet. Soms moet je ergens langer over brainstormen. Als je schrijft over een onderwerp dat je niet kent (cultuur, tijdperk, omgangsregels, wat dan ook) dan moet je meer onderzoek doen.

De belezen lezer

Je lijkt een schrijver van likmevestje als iets schrijft dat Wikipedia binnen twee minuten tegenspreekt. Stel dat je schrijft over Japan in 1700, waarin een Spanjaard naar Japan emigreert. Lees deze Wikipediapagina over de geschiedenis van Japan eens. Hoeveel minuten of zelfs seconden duurde het voordat je wist dat dat historisch gezien onmogelijk is? Niet iedere lezer weet dat. Maar een lezer die het wel weet, vergeeft je zulke luiheid niet. Reken er dan maar op dat je boek meteen wordt weggelegd, omdat je niet de moeite hebt gedaan om zelfs maar twee minuten feiten te controleren.

Duur van je schrijfonderzoek

Het kan weken, soms maanden duren om goed onderzoek te doen. Natuurlijk heb je binnen een halfuur nog niet voldoende gelezen over een (sub)cultuur of tijdperk. Als jouw personages daarin leven, moet je goed begrijpen welke gewoonten, wetten, sociale regels, enzovoorts er geld(d)en. Dat kan een enorm gevolg hebben voor een biografie van je personage en dus voor je verhaal. Onderzoek is dus niet zomaar gedaan.

Het belang van grondig schrijfonderzoek

Bepaalde feiten kunnen grote gevolgen hebben voor je personages. Denk aan een homoseksuele Arabier. Je moet uitgebreid onderzoek doen naar de wetten rondom homoseksualiteit in het Midden-Oosten om zijn verhaal geloofwaardig te houden. Zo kun je met ontwikkelingen en nuances spelen en een goed verhaal schrijven. Als je niets onderzoekt en alles verzint, gaat de lezer denken: “Ik weet niet waarom, maar dit klopt niet.” Daar hoeft hij zelf de regels niet (allemaal) voor te kennen. Je lezer is niet dom.

Doe je geen onderzoek? Hoe durf je! Je lezer kan protesteren door je boek weg te leggen.

Te veel informatie delen

Pas op voor de andere kant van de medaille: laat je personage niet alle regels en wetten vertellen aan een andere. Als je lezer daarover meer wilde weten, las hij wel een non-fictieboek. Expositie is een slecht vermomde infodump. Gebruik show don’t tell om belangrijke feiten duidelijk te maken. In een verhaal over de Europese middeleeuwen kun je beter schrijven: Jan lag doodziek en overdekt met rattenbeten op bed, terwijl een schuimbekkende rat wegschoot uit de woonkamer. In plaats van: “Er gaan geruchten dat iedereen sterft doordat de ratten ziekten met zich meebrengen. Zou dat waar zijn?”

Show don’t tell is belangrijk om de verbeelding van je lezer aan het werk te zetten. De rest komt dan vanzelf. Je lezer begrijpt echt wel dat een kamer vol met 24-karaats gouden kandelaren en Perzische tapijten toebehooren aan een rijke man. Als de beste man een rondleiding van zijn huis geeft, hoef je niet meer te schrijven: De man is steenrijk. Als je je feiten niet controleert of je lezer te veel voorkauwt, zal die zich bewust of onbewust als dom bestempeld voelen. Dan ben je hem kwijt en krijg je hem niet meer terug.

Hoi lezer, zo zie ik jou! Niet bepaald een goede manier om je lezer te behouden.

Personagegericht onderzoek

Onderzoek de leefwereld van je personages en zoek betrouwbare bronnen om meer informatie te verzamelen. Een paar voorbeelden. Als je schrijft over een:
advocaat:
* interview een advocaat;
* volg een cursus wetgeving voor beginners;
* zoek betrouwbare websites op over rechtspraak;

miljardair:
* kijk een documentaire die antwoord geeft op de vragen:
– hoe ziet zijn dagindeling eruit?
– welke schandalen treffen machtige en rijke mensen?
– hoeveel macht heeft een miljardair precies?

almachtig heerser
* zoek in de geschiedenisboeken op:
– wanneer en waar kwamen of komen ze voor?
– hoe kwamen ze aan hun macht?
– hoe hielden ze hun macht?
– hoe valt een dictatuur?

ziekte
* wat zijn de symptomen en gevolgen?
* hoe zien behandeling en revalidatie eruit?
* wat kan een ervaringsdeskundige vertellen?

Onderzoek bij het schrijven van fantasy

Omdat je bij fantasy letterlijk een hele wereld opbouwt, moet je daarvoor veel onderzoeken. Wat kan of mag er (niet) in je verhaal? Als je willekeurig met regels en magische wetten gaat strooien, is je verhaal niet meer te volgen. Je doet dus niet zozeer onderzoek, maar je schrijft eerder je eigen ‘wetboek.’ Dit heet ‘worldbuilding’.

Onderzoek voor een goede worldbuilding

Het kan handig zijn om onderzoek naar bepaalde mythologie te doen, zodat je daar inspiratie vandaan kunt halen. Zo is de steen der wijzen niet alleen iets uit Harry Potter. Dat voorwerp heeft een eeuwenlange geschiedenis. Eeuwenoude culturen schreven er al over. Als je je daarin verdiept, kom je meer over magie te weten, wat een stevige worldbuilding goed kan doen.

Terug de schoolbanken in?

Je mag alles verzinnen als je fantasy schrijft, maar hele vertrouwde natuurwetten (zoals fotosynthese) kun je maar beter laten voor wat ze zijn. Wil je er een beetje mee spelen, fris dan je biologie, natuur- aardrijks-of scheikunde op. Lees hier meer over schrijven met zelfbedachte elementen. Net zoals bij cultuur en geschiedenis, moet je de basis waar je over schrijft begrijpen. Zo weet je zeker dat je niet ongeloofwaardig overkomt. Ik kan het niet vaak genoeg zeggen: je lezer is niet dom en legt je boek gewoon aan de kant als het niet goed is uitgewerkt.
Daarom is onderzoek doen misschien wel het belangrijkste aspect van het hele schrijfproces!

Schrijven over en met diversiteit

~ verhaalentaal ~ 1 reactie

Personages schrijven is moeilijker dan ooit. Niet alleen moeten ze interessante mensen representeren, tegenwoordig moet je ook diversiteit meenemen in het ontwerpen van je personages. Laten we dat eens van dichterbij bekijken.

Whitewashing: de start van een discussie

Whitewashing is blanke acteurs een rol geven, terwijl het originele personage in het boek niet blank was. Daar startte in Hollywood een aantal jaren een fikse discussie die nog steeds voortduurt. De kritiek op deze praktijk luidde: “Alsof er geen acteurs van de ‘originele’ afkomst te vinden zouden zijn. Hollywood is racistisch!”

Tegenbeweging van whitewashing: inclusiviteit

De tegenbeweging van whitewashing, inclusiviteit had als aanname: ook minderheden zijn mensen als jij en ik, dus waarom krijgen die geen rol in je verhaal? Zie je ze soms als minderwaardig? Ben je soms racistisch, homofoob of een antisemiet?
Niemand wil als racist bekendstaan. Daardoor kwam er een heel scala aan boeken waarin vrijwel iedere religie, seksuele oriëntatie en ieder ras door een personage werd belichaamd.

Vastlopen in inclusiviteit

Het is niet realistisch dat een groot scala aan diverse personages elkaar treffen. Zeker niet in bijvoorbeeld dunbevolkte gebieden. En als je over een minderheid schrijft, waarom is jouw personage dan uitgerekend een blanke biseksuele in plaats van een homoseksuele Aziatische moslim? Als je uiteindelijk kiest voor een heteroseksuele latino als hoofdpersonage: help! Je bent niet racistisch, maar je lijkt wel homofoob…

De oplossing voor diversiteit…

Veel schrijvers handhaven nu het idee: “Ik kies een hoofdpersonage dat blank is en maak zijn beste vriend zwart. De rest van de vriendengroep is Aziatisch, Joods, homoseksueel, dik of rolstoelgebonden. Probleem opgelost. Iedereen doet mee.`

…is niet zo simpel.

Je kan een groot aantal personages niet even belangrijk maken. Hoe dan ook komt er eentje op de achtergrond (of in ieder geval niet steeds op de voorgrond). Kijk uit, je bent zo weer handifoob, want het rolstoelgebonden meisje is niet de beste vriendin. Waarom schuif je de (noem een willekeurig ander personage) niet wat meer op de achtergrond? Je doet het nooit goed…

Als dit je uitgangspunt is, is helaas NIET alles opgelost…

Positief discriminerend

Voor je het weet ben je ‘positief discriminerend’. Deze term verzin ik. Ik bedoel ermee dat je met de beste bedoelingen een minderheid een plek in je verhaal geeft. Je personage krijgt daarbij echter niet voldoende pagina’s om zijn karakter helemaal uit te werken, waardoor hij een bijrol krijgt. En juist omdat dat personage een minderheid is, kan je daardoor weer beschuldigd worden van stereotypering of racisme. “Tuurlijk, die jongen met overgewicht is de clown.” “Ja ja, het Aziatische meisje zal zich wel weer op de achtergrond houden.” “O, is dat meisje met de handicap te zwak om mee te gaan bergbeklimmen? Niet iedereen met een handicap is meteen kreupel!”
Deze beweringen merken storende stereotypen op. Stereotypen die je boek niet horen te halen.
Maar soms ontgaan bepaalde stereotypen je of vergeet je dat de lezer bepaalde informatie niet heeft, omdat je een infodump wil voorkomen. Je lezer kan boos worden als die niet weet dat Kaixin van haarzelf terughoudend is en dat haar ouders nooit verlangden dat ze zich ondergeschikt naar wie ook zal gedragen.

Maar hoe schrijf je dan wel met diversiteit?

Diversiteit is een gevoelig onderwerp in de schrijverswereld, waar de meningen over verdeeld zijn. Dit is de mijne.

Ik ben geen voorstander van zoveel mogelijk verschillende mensen in je verhaal verwerken, vanwege de rommelige structuur die je verhaal dan krijgt, om over ‘positief discriminerend’ nog maar te zwijgen. Maar ik vind ook dat het tijd wordt dat de blanke, mannelijke hoofdpersonages iets meer ruimte maken voor Aziatische meiden en dat de volle moslima’s onderhand iets vaker de spotlights moeten krijgen dan de graatmagere blondines. Er is diversiteit op de wereld, waarin geweldige -en vreselijke- mensen te vinden zijn. Daarom adviseer ik de documentaire ‘Human the movie’ te kijken. Het mooie van verhalen is dat ze een kijkje in de keuken van een andere visie of cultuur kunnen geven die je anders niet zou kennen.

Mensen versus personages

Mensen zijn wie ze zijn, dat verander je niet. Bij mensen kan alles. Omdat personages verzonnen zijn, kan het geforceerd overkomen om veel ‘minderheidskenmerken’ aan een personage te geven. Ook al zijn er ongetwijfeld (veel) mensen zijn die al die kenmerken bezitten. Daarom zijn personagebiografieën en kennis van het gebruik van clichés en tropes belangrijk. Kijk ook goed naar het verhaalthema.
Wil je schrijven over een absurd rijke familie? Dan kun je denken aan een Hollywoodster of aan een rijke man in Dubai. In het kader van diversiteit kies je voor de Dubaier. Geen probleem, maar je krijgt er wel een uitdaging bij. Ook al staat zijn fortuin gelijk aan dat van meneer Beverly Hills, zijn leven, overtuigingen en werkelijkheid zullen hoe dan ook anders zijn.

Over wie, waar en wanneer schrijf je?

Het is het belangrijkst om na te gaan waarom je kenmerk X aan een personage geeft en welke omstandigheden relatief normaal of juist het engst of interessantst zijn om in te leven. Daar zal je schrijfonderzoek voor moeten doen.

Waar in Los Angeles de regenboogvlag openlijk kan waaien, staat in Dubai op homoseksualiteit een zware straf. Je kan de Hollywoodster dus gerust een homoseksuele beste vriend geven. Doe je dat met de Dubaise hoofdpersoon, dan zal je daar veel meer over moeten uitweiden en het verhaal meer conflicten moeten geven om het geloofwaardig te houden. Zo’n conflict kan een verhaal interessant maken, dus het is niet per definitie verkeerd. Maar een gesprek waarin de homoseksuele Dubaier tussen neus en lippen door zonder gevolgen praat over zijn liefdesleven, kun je wel vergeten.

Als de beste vriend van onze rijke hoofdpersoon in een vrolijk verhaal met deze vlag gaat wapperen, weet ik zonder verdere uitleg dat het zich niet afspeelt in de Verenigde Arabische Emiraten…

Als er een element in je verhaal voorkomt dat gevaarlijk of hinderlijk is voor je personage in de tijd, plaats of omstandigheden waarin het leeft, kun je dat niet negeren. Haal dat element er uit, of werk het uit.

Een personagebiografie schrijven

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een vaak gehoord schrijfadvies is: maak een biografie voor je personage. Waarom is dat belangrijk? Ik gebruik opnieuw een clip uit Human, the movie:

Kindness can come from anywhere

Je moet personages baseren op mensen, zoals ik al schreef in mijn eerste post over deze documentaire. Iemand (mens of personage) doet dingen vanwege een eigen overtuigingen en geschiedenis. Je hoeft een levensgeschiedenis niet te begrijpen om te weten waarom alledaagse beslissingen worden genomen. Maar over belangrijke handelingen denkt je personage na. Als je weet hoe het tot een beslissing komt, helpt je dat een goed plot te schrijven. Zeker als keuzes grote gevolgen hebben, moet je weten waarom je personage op een bepaalde manier handelt.

Hoe geef je een personage vorm?

Soldaat Pleva uit de clip deed alles wat hij volgens het boekje niet hoorde te doen. Hij was SS-soldaat. Als hij een Joods kind in zijn armen kreeg, zou hij het ter plekke moeten doodschieten. In plaats daarvan smokkelde hij het weg. Als hij betrapt zou worden, werd hij op zijn minst ontslagen, misschien wel vermoord. Er zijn SS-soldaten geweest die maar al te graag Joden vermoordden. Dus waarom deed Aloïs dat niet? Als je geen biografie maakt, kom je daar nooit achter.

De volgende informatie heb je al:
* De soldaat redt een Joods meisje en brengt het naar zijn ouders.
* Het geredde meisje wordt katholiek opgevoed, zodat ze niet alsnog als Joodse kan worden opgepakt;
* Meneer en mevrouw Pleva voeden een extra mond in tijden van oorlog en schaarste;
* Het is gevaarlijk om een Joods kind onderdak te bieden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Conclusie: meneer en mevrouw Pleva waren ongelooflijk liefdevolle mensen. Dus dan is Aloïs met liefde opgevoed. Maar toch: als je soldaat bent, oorlog je dagelijkse realiteit is en het je plicht is om Joden neer te schieten… Dan moet er iets gebeurd zijn wat Aloïs er op dat ene moment toe heeft aangezet om juist dát meisje te redden.

Mogelijke redenen waarom Aloïs het kind redde

Er zijn meerdere redenen die Aloïs gehad kan hebben om dit kind te redden. Ik werk er twee uit.

* Aloïs had een zwangere vrouw thuis. De moeder van het meisje leek op Aloïs’ vrouw en hij zag in haar de moeder van zijn eigen ongeboren kind, waardoor zijn vadergevoelens werden aangesproken. Toen zag hij het als zijn taak om dat meisje te beschermen.
* Aloïs was al zo lang in de oorlog dat hij het leven niet meer zag zitten en ontzettende heimwee had. Hij dacht aan zijn moeder, die hem altijd vertelde: “Als je een goed mens wil zijn, doe dan iets voor een mens in nood”.
In zijn moegestreden toestand dacht Aloïs: wat kan het mij ook schelen. Vandaag of morgen ben of wil ik dood, dus ik kan risico’s nemen. Bovendien doe ik dan met mijn laatste daad mijn moeder eer aan.

Personagegeschiedenis en gevolg voor manieren van handelen

Als jij over Aloïs zou schrijven, moet jij een scenario kiezen om tot een logisch slot te komen. Ik kies nu voor het tweede. In dat leven heeft Aloïs geen relatie. Dan lijkt de moeder van het meisje dus ook niet op zijn vrouw, met als gevolg dat hij niet bij dít meisje tot zijn heldendaad komt. En deze vrouw leeft nog en kan het verhaal navertellen.
Als Aloïs een ander kind had gered dat later als tiener aan een ziekte was gestorven, hadden we dit verhaal niet gekend. Dat is misschien een kwestie van toeval of het butterfly effect, maar wel toeval dat essentieel is voor het verhaal om te worden wat het is. Jij moet als schrijver de persoonlijke geschiedenis van je personage kennen. Ook al hoeft de lezer die niet altijd te weten om te kunnen genieten van een goedgeschreven scène.

Een personagebiografie voorkomt een wankel verhaal

Je verhaal stort vroeg of laat in elkaar als je geen biografieën maakt voor je hoofdpersonages. Een indrukwekkend verhaal kun je niet uit de lucht plukken. Het wordt wankel en onrealistisch als je alles lukraak verzint en niets hebt om op terug te vallen of als je niet begrijpt wat je personage beweegt. Deel niet alle informatie, dan krijg je een infodump. Maar zorg wel dat je als schrijver alle belangrijke informatie over je personage hebt .

Zo kan je een personagebiografie schrijven

Er is geen kant-en-klare lijst van dingen die je in een personagebiografie moet zetten. Bij een fantasy is het belangrijk welke speciale kracht je hoofdpersoon heeft, terwijl superkrachten in een romantisch verhaal niet eens bestaan. In veel verhalen heeft oogkleur geen gevolgen, terwijl dat in de Harry Potterreeks een van de belangrijkste details in de serie is. Toch zijn er een aantal elementen die altijd handig zijn om in de personagebiografie te noteren. Die noem je de basiselementen van een personagebiografie.

Basiselementen van een personagebiografie

* Leeftijd
* Hobby’s
* Kledingstijl en uiterlijk
* Belangrijkste karaktereigenschappen
* Algemene levensloop
* Grootste geheim
* Levensmotto
* Grootste droom
* Grootste angst
* Gezinssamenstelling (uit de jeugd en het eventueel zelf gestichte gezin)
* In wat voor milieu is hij opgegroeid?
* Droomberoep en ergste beroep denkbaar
* Zou met een miljoen euro…
* Raakt van slag als…
* Heeft een hekel aan mensen die…
* Kun je wakker maken voor….

Bedenk bij de dikgedrukte punten ook: waarom? Waarom raakt je personage ergens van van slag? Waarom is dit de grootste droom van je personage?
Sommige van deze punten zijn misschien niet meteen nuttig voor je plot. Maar je diept er je personages verder mee uit voor jezelf. Zo wordt hij voor jou steeds menselijker en voor de lezer steeds realistischer.

Human the movie: een prachtige schrijfoefening

~ verhaalentaal ~ Plaats een reactie

Een personage en een mens hebben allebei een eigen verhaal. Maar personages zijn verzonnen, mensen niet. Om personages te maken is echte mensen bestuderen een goede schrijfoefening.

Wat is Human the movie?

Human, the movie (kortweg Human) is een indrukwekkende documentaire die je op Youtube in drie delen van anderhalf uur kan bekijken. Mensen van over de hele wereld worden geïnterviewd en krijgen allemaal dezelfde vragen. Uit die vragen komt per geïnterviewde een fragment van een aantal minuten. Daarin halen ze een herinnering op, delen hun mening, proberen iets te definiëren of vertellen hoe het is om X te zijn (invalide, homoseksueel, misbruikt, moslima, soldaat, arm, rijk, echtgenoot…)

Verhalen uit Human the movie

Human barst van de verhalen. Dit is een selectie ervan:
* Een man in conservatief Afrika kookt voor zijn gezin.
* Een vrouw wordt gevangengezet omdat ze abortus heeft gepleegd;
* Een man verpleegt de vrouw waarmee hij al vierenveertig jaar is getrouwd;
* Een westerse man is de baas in huis en accepteert geen weerwoord van zijn vrouw;

Onderwerpen die onder andere aan bod komen, zijn:
* Worstelingen met seksuele geaardheid;
* moord
* liefde
*rijkdom
* armoede
* trouw

Stereotypen en vooroordelen ontkracht in Human the movie

Wat je zult merken is dat verschillende thema’s terugkomen, maar dat niemand in Human een stereotype lijkt. Dat komt omdat dit mensen met een ‘goed uitgewerkt verhaal’ zijn. Dat zijn levensverhalen altijd. Als je Human kijkt, ga je een aantal mensen in je hart sluiten en je vertrouwen in de mensheid versterken. Net zo goed kun je je gaan schamen voor de mensheid en het hartgrondig met een aantal mensen oneens zijn. Je moet alleen verder (leren) kijken dan je neus lang is. Daar helpt deze documentaire je mee.

Show don’t tell visueel gemaakt in Human the movie

Bekijk een aantal interviews van Human. Het is een goede schrijfoefening om visueel te krijgen wat show don’t tell echt is.
Een tandeloze vrouw vertelt huilend dat ze van haar landbouwgrond is beroofd door een groot bedrijf. Dan is het duidelijk dat zij arm en haar situatie uitzichtloos is. Een man vertelt dat hij dreigde zelfmoord te plegen toen hij van zijn familie niet met zijn geliefde samen mocht zijn. Hij moet wel van haar houden.
Denk ook aan dingen als: Een Arabisch sprekende vrouw met een hoofddoek is moslima. Iemand die vertelt over een opoffering, is onzelfzuchtig.

Let op de mensen:
* Hoe zien ze eruit?
* Hoe kleden ze zich?
* Hoe klinkt hun stem?
* Zeggen de mensen iets in hun verhaal waardoor je mening over hen verandert?

Welke associaties krijg je bij deze mensen? Kan je die uitwerken om daar een personage van te maken? Dat helpt je op weg om een interessant personage te creëren.

Oefening om een personage te creëren

Om te oefenen zal ik een persoon uit Human uitwerken die een relatief simpel verhaal vertelt. Het is prachtig en ook een voorbeeld dat de meeste mensen kan herinneren aan een eigen geliefde. Een verhaal hoeft niet spectaculair te zijn om boeiend te zijn. Als het verhaal menselijk is, dan leest het vanzelf prettig.

Ken je eigen vooroordelen

Kijk eerst naar de man voor je de videoclip start. Welke associaties heb je bij deze man als je zijn uiterlijk ziet? Hij heeft roze haar met gel erin, gigantische oorbellen en een niet-alledaags vest aan. Volgens stereotypen is deze man vast een fan van harde muziek, grof in de mond en van gedrag en heeft hij als hobby om doodshoofden te verzamelen. Zijn rauwe stem gaat dadelijk over iets heftigs vertellen; mensen met dat uiterlijk hebben geen liefdevolle jeugd gehad. Vooroordelen kloppen misschien niet, of zijn zelfs ronduit oneerlijk. Maar je moet je er bewust van zijn dat je ze hebt om het meeste uit deze schrijfoefening te halen .

Death is not the end of everything

Speel de clip af.

Nabeschouwing Human clip

Je hoort dat Johns stem rustig en vriendelijk is. Hij zucht voordat hij in zijn herinnering aan zijn opa vraagt hoe het met hem gaat. Hij moet woorden zoeken, omdat hij niet weet wat de reactie van zijn opa zal zijn. Hij kan niet als een superman meteen bedenken wat er gezegd moet worden. Hij is geen perfecte Mary Sue. Hij is menselijk.
John glimlacht en knikt als hij zegt: “It’s a beautifull glass.”
In die blik zie je de liefde die over een weer is gegaan tussen hem en zijn grootvader. John voelt zich gezegend dat hij dat gesprek nog met zijn opa heeft gehad. Dat hoeft hij je niet te vertellen, dat kan je zien.

Een persoon, geen personage

Van welke stereotypen die ik eerder noemde, weet je nu dat ze niet waar zijn? Met zo’n wijs en liefdevol mens in de familie is John vast fijn opgegroeid. Hij spreekt bijna vertederd. Als hij in tranen was uitgebarsten bij deze herinnering, kan het zijn dat hij opa verschrikkelijk mist, omdat hij geen ander mens in zijn leven heeft om die liefde op te vangen.
John kan nog steeds een groot fan zijn van harde muziek, maar hij voldoet niet volledig aan het stereotype. Omdat hij een mens is. En echte mensen (en goede personages) komen nooit helemaal overeen met een stereotype. Er zijn altijd nuances, uitzonderingen en dingen die je niet meteen achter ze zoekt.

Personages uitwerken

De grootvader is een prachtig mens om een persoonlijk verhaal bij te bedenken. Hoe komt iemand tot zulke wijsheid? Wat heeft hij meegemaakt om die levensfilosofie te kunnen bedenken? Wat let je om een personagebiografie van hem te maken?
Je kunt uiterlijk, karaktertrekken, uitspraken en gebeurtenissen van mensen gebruiken om je personage levensecht te maken. Je moet er je ogen en oren voor open houden en in je achterhoofd de vraag paraat houden: “Waarom is deze persoon zoals hij is?” Dan zal je merken dat er schatten aan bruikbaar materiaal zijn. Houd je opschrijfboekje daarom altijd paraat!

Update 19 augustus 2020: De makers van Human maakten ook de documentaire Woman. Hierin worden alleen vrouwen geïnterviewd en gaat het over ‘vrouw zijn’ in de brede zin van het woord. Hier vind je de trailer.